Bức tranh thương mại của Việt Nam đang dần xuất hiện những gam màu trầm trong quý cuối năm 2025, khi thặng dư thương mại giảm mạnh và áp lực tỷ giá ngày càng lớn. Theo số liệu từ Cục Hải quan (Bộ Tài chính), trong 9 tháng đầu năm, cán cân thương mại hàng hóa chỉ còn thặng dư 16,82 tỷ USD, giảm tới 20,4% so với cùng kỳ 2024. Riêng tháng 9, mức thặng dư đạt 2,85 tỷ USD, sụt 23,4% so với tháng trước, dấu hiệu cho thấy đà thu hẹp đáng kể của cán cân thương mại.
Nguyên nhân chủ yếu đến từ tốc độ nhập khẩu tăng nhanh hơn xuất khẩu. Trong tháng 9, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 82,49 tỷ USD, giảm nhẹ 0,7% so với tháng 8. Trong đó, xuất khẩu đạt 42,67 tỷ USD (giảm 1,7%), còn nhập khẩu tăng 0,4%, đạt 39,82 tỷ USD. Tính chung 9 tháng, tổng kim ngạch thương mại đạt 680,66 tỷ USD - tăng 17,3% so với cùng kỳ, tương ứng thêm hơn 100 tỷ USD. Tuy nhiên, xuất khẩu chỉ tăng 16% trong khi nhập khẩu tăng tới 18,8%, khiến mức thặng dư 21,15 tỷ USD của năm ngoái bị thu hẹp đáng kể.
Cục Hải quan cảnh báo, tình trạng này cần được theo dõi sát, bởi quý IV luôn là thời điểm nhu cầu ngoại tệ tăng cao để thanh toán nhập khẩu, dễ tác động tới tỷ giá và cán cân thanh toán quốc tế. Áp lực tỷ giá đang ngày càng rõ nét.
Tính đến cuối tháng 9, đồng VND đã mất giá 3,5% so với USD, trong khi đồng bạc xanh lại giảm trên thị trường quốc tế so với nhiều đồng tiền khác như EUR, JPY, THB hay SGD. Diễn biến nghịch lý này cho thấy áp lực tỷ giá của Việt Nam chủ yếu đến từ yếu tố nội tại, gồm thặng dư thương mại suy yếu, dòng vốn rút ròng và nhu cầu ngoại tệ tăng mạnh.
Để bình ổn thị trường ngoại hối, ngày 1/10, Ngân hàng Nhà nước đã can thiệp bằng cách bán ra khoảng 1,41 tỷ USD kỳ hạn 6 tháng cho các ngân hàng thương mại, động thái được xem là “phòng tuyến mềm” nhằm ổn định tâm lý thị trường. Cùng thời điểm, Kho bạc Nhà nước lại mua vào khoảng 490 triệu USD (giải ngân ngày 6/10), khiến nguồn cung ngoại tệ trên thị trường tạm thời giảm, làm áp lực tăng lên tỷ giá càng rõ rệt.
Ngoài ra, số thu ngân sách từ hoạt động xuất nhập khẩu cũng chững lại. Tháng 9, ngân sách thu được 36.082 tỷ đồng, giảm 4,2% so với tháng trước, dù tính chung 9 tháng vẫn đạt 336.540 tỷ đồng, tương đương 81,9% dự toán năm và tăng 9,9% so với cùng kỳ 2024.
Ở góc nhìn quốc tế, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) nhận định triển vọng thương mại của Việt Nam đang đối mặt nhiều thách thức. Các biện pháp thuế quan mới của Mỹ có thể khiến xuất khẩu tăng chậm lại, nhất là sau giai đoạn “dồn toa” đơn hàng trong nửa đầu năm. Chỉ số Nhà quản trị Mua hàng (PMI) ngành chế biến - chế tạo, dù phục hồi nhẹ vào tháng 7/2025, đã giảm trở lại trong tháng 8 và đi ngang trong tháng 9 do số lượng đơn hàng mới sụt giảm.
Giới phân tích cho rằng thặng dư thương mại giảm sẽ là thách thức lớn trong điều hành tỷ giá những tháng cuối năm. Nếu tỷ giá tiếp tục biến động mạnh, Việt Nam có thể đối mặt với nguy cơ chi phí nhập khẩu nguyên vật liệu tăng, nghĩa vụ trả nợ nước ngoài phình to, và áp lực lạm phát chi phí đẩy ngày càng lớn, nhất là khi nền kinh tế vẫn phụ thuộc đáng kể vào hàng nhập khẩu đầu vào.
ADB khuyến nghị Việt Nam cần duy trì sự phối hợp chặt chẽ giữa chính sách tài khóa và tiền tệ, không phụ thuộc quá mức vào nới lỏng tiền tệ để kích thích tăng trưởng. Thay vào đó, cần ưu tiên ổn định tỷ giá, kiểm soát lạm phát nhập khẩu và giữ dự trữ ngoại hối ở mức an toàn, nhằm bảo vệ ổn định kinh tế vĩ mô trong giai đoạn cuối năm 2025, thời điểm được dự báo sẽ là thử thách lớn đối với điều hành chính sách tiền tệ.
