Nội dung trên được đưa ra tại cuộc họp của Bộ Nông nghiệp và Môi trường về triển khai nhiệm vụ tháo gỡ vướng mắc cho ngành thủy sản, tổ chức tại Hà Nội ngày 19/3 do Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến chủ trì.
Ngành thủy sản Việt Nam đang đối mặt với thách thức lớn
Báo cáo tại cuộc họp, ông Nguyễn Hoài Nam, Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết kim ngạch xuất khẩu thủy sản 2 tháng đầu năm 2025 đạt hơn 1,4 tỷ USD, tăng 18% so với cùng kỳ năm 2024.
Trong đó kim ngạch xuất khẩu tôm đạt 532 triệu USD, tăng 26,4%; cá tra 221 triệu USD, giảm 6,2%; xuất khẩu cá ngừ đạt 126,481 triệu USD, giảm nhẹ 3,5% so với cùng kỳ năm trước. Xuất khẩu thuỷ sản sang Hoa Kỳ trong 2 tháng đầu năm đạt 193 triệu USD, chiếm 13,8% trong tổng kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản của nước ta.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, ngành thủy sản Việt Nam đang đối mặt với thách thức lớn. Ông Nguyễn Hoài Nam cho hay mới đây, VASEP nhận được thông báo từ Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển Hoa Kỳ (NOAA), Bộ Thương mại Hoa Kỳ, về việc Hoa Kỳ thực thi các quy định của Luật Bảo vệ thú biển (MMPA). Sự việc này sẽ có tác động trực tiếp đến xuất khẩu nhiều loài hải sản của Việt Nam sang Hoa Kỳ trong thời gian tới.
Theo đó, Cơ quan chức năng của Hoa Kỳ thông báo về phán quyết sơ bộ không công nhận tương đồng các biện pháp quản lý và bảo tồn thú biển của Việt Nam đối với 12 nghề khai thác hải sản, gồm: Nghề lưới rê, lưới cuốn, lưới vây, câu, lưới kéo đơn/đôi... Các loài hải sản bị ảnh hưởng bao gồm cá ngừ mắt to/vây xanh/vây vàng/vằn, cá kiếm, mực, cá mú, cá thu, cá hồng, cua...
Lý do chính mà NOAA đưa ra là Việt Nam chưa đảm bảo đầy đủ các biện pháp quản lý và giám sát để hạn chế sát thương hoặc đánh bắt không chủ ý đối với thú biển, cũng như chưa ban hành quy định cụ thể phù hợp với tiêu chuẩn của Hoa Kỳ. NOAA yêu cầu Việt Nam bổ sung bằng chứng và tiến độ thực hiện kế hoạch quản lý trước ngày 1/4/2025, với kết luận cuối cùng được công bố trước ngày 30/11/2025. Nếu không đáp ứng được yêu cầu, các sản phẩm hải sản từ những nghề khai thác này sẽ bị cấm nhập khẩu vào Hoa Kỳ từ ngày 1/1/2026.
Ngoài ra, Hoa Kỳ cũng có kế hoạch mở rộng Chương trình Giám sát Thủy sản Nhập khẩu (SIMP), yêu cầu nhà nhập khẩu cung cấp thêm thông tin chi tiết, làm tăng chi phí tuân thủ. Với kim ngạch xuất khẩu 1,8 tỷ USD vào Hoa Kỳ trong năm 2024, chiếm phần lớn trong tổng kim ngạch thủy sản Việt Nam, quy định của MMPA và SIMP có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành hàng này, đe dọa uy tín và vị thế của Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Trước nguy cơ trên, ông Nguyễn Hoài Nam kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường tập trung, hoặc thành lập tổ công tác do đại diện Bộ chủ trì (với sự tham gia của Bộ Ngoại giao, Bộ Công Thương), ưu tiên việc rà soát hồ sơ đăng ký tương đương đối với các nghề khai thác hải sản cũng như có kế hoạch/cam kết phù hợp về hoàn thiện hệ thống quy định/quản lý, bảo vệ thú biển; bổ sung đầy đủ, kịp thời các thông tin theo yêu cầu của Hoa Kỳ trong tháng 3/2025. Đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường thông qua Bộ Ngoại giao và Đại sứ quán Việt Nam tại Hoa Kỳ, làm việc và có thư đề nghị Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển Hoa Kỳ cho thêm thời gian (thay vì hạn chót trước 1/4/2025).
“Theo kinh nghiệm làm việc các vụ việc tương tự với Hoa Kỳ, đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường báo cáo Chính phủ và cùng Bộ Ngoại giao, tìm chọn và thuê tư vấn là chuyên gia từ Hoa Kỳ có chi phí hợp lý và đáng tin cậy (đề xuất chuyên gia là người về hưu từ Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển Hoa Kỳ) để thực hiện và hỗ trợ thực hiện hiệu quả các công việc có mục tiêu. Kinh phí thuê tư vấn chuyên gia Hoa Kỳ do Chính phủ Việt Nam chi trả, Hiệp hội và cộng đồng doanh nghiệp sẽ chia sẻ một phần chi phí này”, ông Nam đề xuất.
Chú trọng bảo tồn nguồn lợi thủy sản là điều kiện tiên quyết để phát triển bền vững
Phát biểu tại cuộc họp, ông Lê Bá Anh, Phó Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường, cho biết năm 2024, Việt Nam đã đón 5 đoàn thanh tra nước ngoài đến kiểm tra về an toàn thực phẩm. Trong đó, EU đã thanh tra chương trình kiểm soát dư lượng trong nuôi trồng thủy sản và mật ong. Đáng chú ý, lần đầu tiên EU không gửi dự thảo báo cáo mà đưa ra kết luận ngay "ghi nhận Việt Nam tuân thủ đúng các quy định của châu Âu về kiểm soát dư lượng trong hai lĩnh vực này".
Ngoài ra, trong năm 2024, Việt Nam còn đón các đoàn thanh tra từ Nhật Bản, Canada, Hàn Quốc và Indonesia. Cùng với đoàn châu Âu, các đoàn này đều đánh giá Việt Nam tiếp tục duy trì hệ thống kiểm soát an toàn thực phẩm đối với thủy sản, đáp ứng các yêu cầu đề ra.
Dự kiến năm nay, số lượng đoàn kiểm tra sẽ tương đương năm 2024. Hiện châu Âu chưa có lịch chính thức, trong khi Trung Quốc đã thông báo kế hoạch cử đoàn sang Việt Nam vào khoảng tháng 6 để đánh giá hệ thống kiểm soát an toàn thực phẩm thủy sản, đặc biệt tập trung vào các mặt hàng sống như cua, tôm và tôm hùm…
Kết luận cuộc họp, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến khẳng định: Xuất khẩu thủy sản Việt Nam 3 tháng đầu năm 2025 rất triển vọng. Trong đó Hoa Kỳ là thị trường lớn, theo đó cần ưu tiên giải quyết ngay vấn đề về các biện pháp quản lý và bảo tồn thú biển.
Bên cạnh đó, Thứ trưởng chỉ đạo phải hoàn thiện ngay các văn bản quy phạm pháp luật; quy chuẩn, tiêu chuẩn, nhất là cho nuôi biển; đồng thời khẩn trương hoàn thiện tổ chức bộ máy, chức năng, nhiệm vụ. Riêng với nuôi biển, hiện nay sản lượng đã đạt 832.000 tấn, kim ngạch xuất khẩu 800 triệu USD. Sang giai đoạn phát triển mới, cần thu hút các doanh nghiệp lớn đầu tư bài bản, đẩy mạnh nuôi biển theo hướng bền vững.
Đối với lĩnh vực khai thác thuỷ sản, mặc dù mục tiêu đặt ra là giảm khai thác, nhưng thực tế sản lượng hàng năm vẫn có xu hướng tăng. Hiện cả nước có tổng cộng 83.024 tàu khai thác, đòi hỏi phải đảm bảo an toàn trên biển và có chiến lược khai thác hợp lý. Cần xem xét cụ thể việc phân bổ tàu theo từng vùng khai thác - vùng lộng, vùng bờ, vùng khơi - cũng như tập trung vào những đối tượng phù hợp.
Với lĩnh bảo tồn nguồn lợi thủy sản, công tác này chưa có nhiều chuyển biến tích cực, trong khi đây là yếu tố then chốt để đảm bảo sự bền vững của ngành khai thác. Việc chú trọng bảo tồn là điều kiện tiên quyết để duy trì nguồn lợi lâu dài.
Theo Thứ trưởng Phùng Đức Tiến, ngành thủy sản Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để củng cố vị thế tại thị trường Hoa Kỳ, nhưng cũng đối mặt với không ít thách thức từ các quy định nghiêm ngặt như MMPA và SIMP. Với sự đồng lòng của các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân, cùng các giải pháp đồng bộ và quyết liệt, Việt Nam hoàn toàn có thể vượt qua khó khăn, phát huy tối đa tiềm năng và đưa thủy sản trở thành ngành kinh tế mũi nhọn.
Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh: "Nếu chúng ta đoàn kết và triển khai hiệu quả, ngành thủy sản sẽ vươn tầm quốc tế, đặc biệt tại thị trường quan trọng như Hoa Kỳ"./.
