Bánh chưng Thủy Đường xuất ngoại
Xã Thủy Đường, huyện Thủy Nguyên là làng nghề làm bánh chưng nổi tiếng ở Hải Phòng, đã có cách đây hàng trăm năm. Về đây vào dịp cuối năm Giáp Thìn 2024, ấn tượng nhất là cảnh người người, nhà nhà tất bật với công việc rọc lá, vo gạo, ngâm đỗ xanh để gói bánh chưng, phục vụ thị trường Tết.
Trước đây, cả xã có hàng trăm hộ gói bánh rồi đưa ra chợ bán quanh năm nhưng đến nay chỉ còn 5 cơ sở lớn. Hàng ngày, những cơ sở này đưa ra thị trường hơn 500 chiếc bánh chưng nhỏ với mức giá 20.000 - 30.000 đồng/chiếc. Còn vào dịp Tết Nguyên đán, hầu như các hộ dân ở thôn Bấc 2 tất đều ‘đỏ lửa’, làm bánh phục vụ nhu cầu thị trường và người thân với giá từ 70.000đ-100.000đ/1 chiếc, cỡ to hơn.
Không chỉ được tiêu thụ trong nước, dịp Tết Nguyên đán Giáp Thìn 2024, hàng nghìn chiếc bánh chưng Thủy Đường đã theo chân các Việt kiều đem hương vị Tết cổ truyền quê hương tới cộng đồng người Việt sinh sống ở nước ngoài.
Theo ông Nguyễn Văn Công - Phó Chủ tịch UBND xã Thủy Đường, cứ đến dịp tết là cả xã lại đỏ lửa từ những lò luộc bánh. Nhiều hộ chỉ đến tết mới làm, để gửi cho con cháu ở xa, bạn bè, anh em, là những người đã quen hương vị bánh chưng Thủy Đường. Dịp Tết Nguyên đán 2024, toàn xã ước tính sẽ đưa ra thị trường khoảng 30.000 chiếc bánh chưng để phục vụ thị trường theo đặt hàng của bạn bè, người thân.
Trước kia, bánh chưng thường được luộc bằng bếp củi, còn giờ đây, cùng với xu thế phát triển của thời đại, bánh được luộc bằng bếp điện từ 8 - 10 tiếng. Tuy nhiên, tất cả các công đoạn còn lại, người làm nghề gói bánh chưng ở xã Thủy Đường vẫn theo truyền thống.
Để tạo vị thơm, người dân dùng lá chuối hột lám lớp bên trong, bao ngoài bằng lá dong cho bánh có hình dáng đẹp. Đặc biệt, người dân sẽ không gói bánh bằng khuôn, mà dùng chính đôi tay khéo léo tạo hình vuông vức cho bánh.
Theo lời những bậc cao niên trong vùng Thủy Đường, gói bánh đã rất cầu kỳ, khi luộc bánh cũng không được vội. Ngoài yếu tố kỹ thuật, nguyên liệu, nguồn nước ngọt từ những giếng đào trong làng đã làm nên hương vị đặc biệt của bánh chưng. Vì ngon, vì có tiếng nên bánh chưng ở Thủy Đường luôn tạo sức hút đặc biệt với khách hàng.
Trăm năm gìn giữ bí quyết gói bánh chưng
Theo người dân địa phương, đây là nghề cổ truyền, có gia đình đã 5, 6 đời sống bằng hoạt động sản xuất gói bánh chưng để bán. Đơn cử như gia đình ông Nguyễn Tất Dương, 50 tuổi, trú tại thôn Bấc 2, xã Thủy Đường, đã có 5 đời gắn bó với nghề.
Ông Dương cho biết, do bánh ngon nên hàng năm, cứ qua rằm tháng Chạp là người người đổ về Thủy Đường đặt bánh chưng. Còn từ khoảng 25 tháng Chạp trở đi, hầu hết các nhà đều không dám nhận thêm đơn hàng mới vì sợ làm không kịp.
Để có chiếc bánh chưng ngon cần làm cẩn thận từ khâu chọn nguyên liệu, gói cho đến khi luộc. Gạo sau khi đãi sạch thì sẽ được ngâm trong vòng khoảng 1,5 tiếng, nếu ít hơn thì không ngon, mà nhiều hơn thì sẽ chua. Thịt làm nhân được lựa chọn kĩ càng, phải là ba chỉ loại ngon, mỗi chiếc bánh chỉ cho khoảng 3 lạng thịt.
Lá gói bánh, thường người dân ở đây sẽ chọn lá dong hoặc lá chuối, đỗ đãi sạch vỏ, đồ chín, nặn thành viên nửa lạng. Một chiếc bánh chưng đạt tiêu chuẩn phải được gói chặt tay, vuông thành sắc cạnh, nhân bánh và gạo được chia với tỉ lệ đều nhau.
“Bánh chưng ở đây, tuy chỉ được gói bằng tay nhưng rất vuông, thơm, ngon, xanh rền và để cả tuần cũng không mốc. Dịp tết năm nào tôi cũng làm khoảng 1 vạn chiếc, phải thuê 10 người, trả công 200.000đ/ngày/người để gói. 2 nồi điện, 3 nồi than lúc nào cũng đỏ lửa, trong nhà ngoài ngõ luôn sáng đèn”, ông Dương cho biết thêm.
Còn theo ông Hoài (một người gói bánh chưng ở Thủy Đường) chia sẻ: "Bánh chưng gói không hề khó nhưng lại là cả một nghệ thuật của người làm thủ công như người làng Bấc. Để hoàn thiện một chiếc bánh người gói chỉ cần một vài phút, gói nhanh không cần khuôn nhưng vẫn bảo đảm lớp gạo, đỗ trên và dưới bằng nhau. Nguyên liệu lá dong, lá chuối hột dùng để gói bánh chưng cũng phải trải qua đợt "tuyển chọn", bảo đảm tiêu chí không quá già, không quá non, không úa, rách để bánh có màu xanh đẹp. Bánh chưng thường luộc từ 8-10 tiếng, nặng khoảng 1kg đến 1,2kg".
Khi được hỏi về bí quyết làm bánh, ông Hoài đáp: "Sạch là yếu tố đầu tiên quyết định cái chất của bánh chưng này. Một chiếc bánh khoảng 3 lạng thịt là chuẩn. Lá dong, lá chuối phải rửa thật sạch sẽ, phơi khô. Lá bẩn thì chỉ vài ngày là bánh mốc".
UBND xã Thủy Đường dự kiến sẽ tổ chức các buổi trình diễn phục dựng cách gói bánh chưng theo truyền thống vào những dịp giáp Tết. Ngoài gìn giữ, phát huy những giá trị truyền thống của làng nghề, giáo dục thế hệ trẻ về truyền thống của quê hương, việc làm này cũng sẽ tạo nét riêng độc đáo thu hút khách du lịch./.
