Bộ Khoa học và Công nghệ đang lấy ý kiến nhân dân về dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo (AI) - đạo luật đầu tiên đặt nền móng pháp lý toàn diện cho hoạt động nghiên cứu, phát triển, cung cấp và ứng dụng công nghệ AI tại Việt Nam.
Dự thảo gồm 9 chương, 70 điều, tập trung vào phân loại và quản lý hệ thống AI theo cấp độ rủi ro, phát triển hạ tầng số, đảm bảo chủ quyền trí tuệ nhân tạo quốc gia, cũng như thúc đẩy đổi mới sáng tạo và hợp tác quốc tế.
Một trong những điểm cốt lõi của dự thảo là yêu cầu mọi hoạt động liên quan đến trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam phải tuân thủ 7 nguyên tắc cơ bản. Theo đó, AI phải lấy con người làm trung tâm, phục vụ và hỗ trợ con người chứ không thay thế hoàn toàn vai trò của họ trong các quyết định trọng yếu. Cùng với đó là yêu cầu về tính an toàn, minh bạch, công bằng, có thể giải trình và xác định rõ trách nhiệm pháp lý khi xảy ra rủi ro.
Dự thảo cũng đặt ra nguyên tắc phát triển tự chủ song song với hội nhập quốc tế, nhằm đảm bảo Việt Nam vừa làm chủ công nghệ, dữ liệu và hạ tầng AI, vừa tiếp cận và hài hòa với các tiêu chuẩn toàn cầu. Ngoài ra, phát triển AI phải đi đôi với phát triển bền vững, không ai bị bỏ lại phía sau, đồng thời gắn liền với bảo vệ môi trường và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc. Nhà nước được giao vai trò kiến tạo, tạo môi trường pháp lý thuận lợi để khuyến khích nghiên cứu, khởi nghiệp và thương mại hóa sản phẩm, dịch vụ liên quan đến AI.
Về quản lý, dự thảo phân loại hệ thống AI theo bốn cấp độ rủi ro. Ở mức cao nhất là “rủi ro không chấp nhận được” bị cấm tuyệt đối, bao gồm các hệ thống đe dọa quyền con người, an ninh quốc gia hoặc trật tự xã hội. Kế đến là “rủi ro cao”, áp dụng cho những hệ thống có thể ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng, sức khỏe và quyền cơ bản của con người.
Các hệ thống này phải được đăng ký, đánh giá và giám sát chặt chẽ. Tiếp theo là nhóm “rủi ro trung bình”, gồm các hệ thống tương tác trực tiếp với con người hoặc tạo nội dung mà người dùng cần được thông báo rõ nguồn gốc nhân tạo. Cuối cùng là “rủi ro thấp”, được khuyến khích tự nguyện áp dụng các tiêu chuẩn kỹ thuật và chỉ bị kiểm tra khi phát sinh sự cố.
Đáng chú ý, dự thảo luật nêu rõ 9 trường hợp hệ thống trí tuệ nhân tạo bị cấm nghiên cứu, phát triển hoặc sử dụng. Trong đó có việc thao túng nhận thức, hành vi con người nhằm làm mất khả năng tự chủ; lợi dụng điểm yếu của các nhóm dễ tổn thương để điều khiển hành vi; chấm điểm tín nhiệm xã hội trên diện rộng gây bất công trong đời sống xã hội; và sử dụng công nghệ nhận dạng sinh trắc học từ xa tại nơi công cộng cho mục đích thực thi pháp luật ngoài phạm vi được cho phép.
Ngoài ra, các hành vi như xây dựng cơ sở dữ liệu khuôn mặt từ hình ảnh thu thập tràn lan, sử dụng AI để nhận diện cảm xúc tại nơi làm việc hoặc trường học (trừ trường hợp đặc biệt được phép vì lý do an toàn, y tế), sản xuất hoặc phát tán nội dung giả mạo gây phương hại đến an ninh, trật tự xã hội, cũng thuộc nhóm bị cấm.
Đặc biệt, mọi hành vi phát triển hay sử dụng trí tuệ nhân tạo với mục đích chống phá Nhà nước đều bị nghiêm cấm hoàn toàn. Các trường hợp khác sẽ do Chính phủ quy định sau khi có ý kiến của các cơ quan liên quan và trải qua quá trình tham vấn công khai.
Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý rõ ràng, giúp Việt Nam quản lý và phát triển công nghệ AI theo hướng an toàn, nhân văn và bền vững. Đồng thời, đây cũng là bước đi quan trọng để Việt Nam bắt kịp xu hướng quản trị AI đang được nhiều quốc gia trên thế giới triển khai, bảo đảm quyền lợi người dân, doanh nghiệp và an ninh quốc gia trong kỷ nguyên số.
