Theo báo cáo của UBND tỉnh Bắc Kạn, diện tích chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất trồng lúa năm 2022 của tỉnh đạt 1.992,8 ha. Trong đó, duy trì diện tích đã chuyển đổi giai đoạn 2018 - 2021 là 1.820 ha, đạt 98% kế hoạch; chuyển đổi mới 172,8 ha, đạt 74% so với kế hoạch. Các loại cây trồng được chuyển đổi thay thế cây lúa như: Khoai tây, ngô ngọt, ngô sinh khối, khoai lang, dong riềng, khoai môn, thuốc lá, nghệ, gừng, ớt, bí xanh, đậu tương, lạc, thạch đen… Ngoài ra, một số loại cây không nằm trong kế hoạch cũng được trồng nhiều như dưa chuột Nhật Bản, dưa lưới, dưa lê, dưa hấu, giảo cổ lam, mía và các loại rau màu.
Trong tổng số 172,8 ha diện tích chuyển đổi mới năm 2022, phần lớn là chuyển đổi cơ cấu cây trồng từ trồng lúa sang trồng cây hằng năm với 151,8 ha, chuyển đổi chủ yếu sang trồng cây rau màu. Một số diện tích cây trồng được chuyển đổi có liên kết bao tiêu sản phẩm đầu ra như bí xanh thơm, mướp đắng rừng, thạch đen, cây dược liệu... Chuyển đổi cơ cấu cây trồng từ trồng lúa kém hiệu quả sang trồng cây lâu năm được các địa phương thực hiện với diện tích 8,1 ha, chủ yếu trồng cây ăn quả có khả năng tiêu thụ như cam, táo, hồng không hạt... Chuyển đổi từ đất trồng lúa kém hiệu quả sang trồng lúa kết hợp nuôi trồng thủy sản là 12,9 ha, chủ yếu là diện tích chủ động nguồn nước, người dân có khả năng đầu tư nuôi trồng thuỷ sản cho thu nhập cao hơn.
Chuyển đổi diện tích đất trồng lúa kém hiệu quả sang trồng bí xanh tại huyện Ba Bể phát huy hiệu quả, nâng cao thu nhập từ sản xuất, phát triển du lịch tại địa phương. Ảnh: HD.
Theo đánh giá của ngành chức năng, thực tế sản xuất tại các địa phương cho thấy, việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng từ đất trồng lúa kém hiệu quả sang trồng các loại cây trồng khác hoặc kết hợp với nuôi thủy sản mang lại hiệu quả kinh kế cao hơn trên cùng đơn vị diện tích. Cụ thể, trên đất canh tác 2 vụ lúa/năm cho thu nhập trung bình từ 50 - 60 triệu đồng/ha/năm, khi chuyển đổi sang trồng cây hằng năm (cây rau màu, bí xanh thơm, cây dược liệu, thạch đen....) cho thu nhập từ 90 - 150 triệu đồng/ha/năm; nếu chuyển sang trồng cây lâu năm như trồng cây ăn quả (cam, quýt, thanh long... ) cho thu nhập trung bình từ 110 - 130 triệu đồng/ha/năm, đem lại nguồn thu nhập đáng kể cho người sản xuất, nâng cao hiệu quả kinh tế trên một đơn vị diện tích đất canh tác.
Qua đó, từng bước làm thay đổi tư duy sản xuất truyền thống sang sản xuất hàng hóa của người dân, phục vụ mục tiêu cơ cấu lại ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững tại địa phương. Chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất trồng lúa đem lại hiệu quả kinh tế cao cho người dân. Tuy nhiên, việc triển khai thực hiện còn gặp nhiều khó khăn, không duy trì được 100% diện tích đã chuyển đổi giai đoạn 2018 - 2021, diện tích chuyển đổi mới năm 2022 chỉ đạt 74% kế hoạch.
Điển hình như mô hình chuyển đổi đất trồng lúa sang trồng bí xanh thơm. Năm 2022, tỉnh Bắc Kạn có hơn 200ha diện tích trồng bí xanh thơm, chủ yếu tại huyện Ba Bể, sản lượng ước đạt gần 8.000 tấn, với giá trị sản xuất đạt trên 250 triệu đồng/ha. So với cây lúa và các cây trồng ngắn ngày khác, cây bí xanh thơm đem lại hiệu quả kinh tế cao gấp nhiều lần. Tại huyện Chợ Mới, công tác chuyển đổi cơ cấu cây trồng được các hộ dân đăng ký thực hiện từ đất trồng lúa sang trồng cây hằng năm; trồng cây lâu năm và nuôi thủy sản. Cơ cấu cây trồng được chuyển đổi mang lại thu nhập cao ở Chợ Mới khá phong phú như: Bí xanh, dưa chuột, ớt, mía, ngô, khoai tây, đậu đỗ các loại.
Tuy nhiên, ngoài diện tích chuyển đổi sang trồng cây bí xanh thơm tạo sản lượng khá lớn cung cấp cho thị trường thì diện tích chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa chủ yếu là nhỏ lẻ, manh mún, không tập trung dẫn đến sản lượng sản phẩm chưa đáp ứng nhu cầu thị trường; nguồn nhân lực, lao động có trình độ cao, có tay nghề trong nông nghiệp trên địa bàn còn hạn chế.
Trong năm 2023, tỉnh Bắc Kạn phấn đấu tổng diện tích thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa đạt 2.036 ha. Trong đó, diện tích duy trì chuyển đổi là 1.930 ha; diện tích chuyển đổi mới trong năm 2023 là 106 ha (chuyển sang trồng cây hằng năm 79 ha, chuyển sang trồng cây lâu năm 20 ha và kết hợp nuôi trồng thủy sản trên đất lúa 7 ha).
Việc lựa chọn loại cây trồng để chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa phải theo hướng tập trung tạo thành vùng sản xuất gắn với thị trường, hình thành mối liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp giữa doanh nghiệp và hợp tác xã đồng thời việc lựa chọn loại cây trồng để chuyển đổi phải đảm bảo với định hướng phát triển nông lâm nghiệp của tỉnh và phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng của địa phương. Chuyển đổi cơ cấu cây trồng đảm bảo khai thác hiệu quả cơ sở hạ tầng sẵn có phù hợp với các quy hoạch về cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất nông nghiệp của địa phương, đảm bảo phục hồi lại được hiện trạng ban đầu để trồng lúa trở lại khi cần thiết.
Sở NN&PTNT đề nghị các địa phương chỉ đạo phát triển sản xuất trên cơ sở tiềm năng, thế mạnh, thực hiện hiệu quả Đề án cơ cấu lại ngành Nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững giai đoạn 2020 - 2025, tầm nhìn 2035. Các đơn vị, địa phương nâng cao trách nhiệm trong triển khai các dự án/đề án phát triển sản xuất nông nghiệp; tích cực tuyên truyền, vận động người dân thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng, thay đổi phương thức sản xuất từ quy mô hộ sang hình thức tổ hợp tác, hợp tác xã, liên kết sản xuất…
Trung tâm Khuyến nông tỉnh cần phối hợp với các doanh nghiệp, hợp tác xã rà soát các dự án liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị mang lại hiệu quả kinh tế cao cho người dân để tham mưu Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chỉ đạo thực hiện, góp phần thực hiện có hiệu quả việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên địa bàn tỉnh./.
