Với hơn 378.000ha đất nông nghiệp, chiếm 58% diện tích tự nhiên, Đắk Nông là vùng đất giàu tiềm năng sản xuất. Tuy nhiên, nhiều năm qua, do canh tác thiếu bền vững, đất ngày càng bạc màu, thoái hóa, khiến hiệu quả sản xuất sụt giảm, đe dọa sinh kế và an ninh nông nghiệp bền vững.
Hơn 2ha đất sản xuất từng là nguồn sống chính của gia đình ông Nguyễn Văn Thắng ở xã Đắk Lao (huyện Đắk Mil). Thế nhưng, theo thời gian, đất đai ngày một bạc màu, cây trồng èo uột, năng suất giảm sút. “Đất càng canh tác, càng cằn cỗi. Mất độ mùn, cây kém phát triển, bón phân càng nhiều thì đất càng thoái hóa nhanh” - ông Thắng trăn trở.
Theo ông Thắng, tình trạng đất bạc màu không chỉ là nỗi lo của riêng gia đình ông mà còn là thực tế chung của nhiều hộ nông dân trong vùng. Chi phí đầu tư cho phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, công lao động ngày một tăng, nhưng lợi nhuận lại tỷ lệ nghịch với công sức và đồng vốn bỏ ra. Khó khăn trong canh tác qua mỗi năm càng thêm chồng chất.
Theo các chuyên gia, nguyên nhân chính khiến đất nông nghiệp ngày càng thoái hóa là do canh tác thiếu bền vững và sử dụng đất không hợp lý. Đặc biệt, việc lạm dụng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật đã tàn phá cấu trúc đất, làm suy giảm độ màu mỡ và hủy hoại hệ sinh vật có lợi – những “người thợ thầm lặng” nuôi dưỡng sự sống cho cây trồng.
Mặt khác, địa hình đồi núi chia cắt mạnh khiến Đắk Nông đối mặt với tình trạng xói mòn nghiêm trọng, nhất là tại những vùng canh tác nhỏ lẻ, manh mún. Cùng với đó, thời tiết bất thường khiến mùa vụ biến động, thu hẹp diện tích gieo trồng hiệu quả và đẩy nhanh quá trình thoái hóa đất – tài sản quý giá của nông nghiệp.
Trước thực trạng sử dụng đất kém hiệu quả, ngành Nông nghiệp Đắk Nông đã chủ động triển khai các mô hình canh tác bền vững. Nhiều nông dân chuyển hướng sang sản xuất tuần hoàn, hữu cơ, thân thiện với tự nhiên, vừa cải tạo đất, vừa nâng cao năng suất cây trồng. Tiêu biểu như ông Nguyễn Văn Dũng ở xã Tân Thành, (huyện Krông Nô) đã tận dụng vỏ cà phê ủ hoai làm phân vi sinh, phủ gốc, giữ ẩm cho 5ha cà phê đang cho thu hoạch.
“Cách làm này không chỉ giúp tôi tiết giảm chi phí, tăng thu nhập, mà còn giúp cải thiện đáng kể độ phì nhiêu cho đất. Tôi giảm phụ thuộc dần vào phân bón hóa học. Quan trọng hơn, nó góp phần bảo vệ môi trường, thay vì đốt bỏ chất thải như trước” - ông Dũng chia sẻ.
Tương tự, ông Lê Thanh Mười ở xã Nam Bình (huyện Đắk Song) cũng đang áp dụng các giải pháp cải tạo đất và giảm phát thải khí nhà kính. “Trên vườn hồ tiêu, tôi trồng xen cà phê, sầu riêng, bơ, mắc ca… Từ khi chuyển sang canh tác hữu cơ, thuận theo tự nhiên, vườn cây xanh tốt rõ rệt, môi trường cũng được bảo vệ tốt hơn” - ông Mười chia sẻ.
Theo Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên (WASI), kết quả quan trắc tại nhiều điểm ở khu vực Tây Nguyên, trong đó có Đắk Nông, cho thấy mỗi năm, lượng dinh dưỡng trên 1ha đất sản xuất đang suy giảm đáng kể. Đây là hồi chuông cảnh báo về tình trạng thoái hóa đất ngày càng nghiêm trọng.
Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa - Phó Trưởng Phòng Kế hoạch và Hợp tác quốc tế (Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên – WASI), người nhiều năm gắn bó với nông dân Đắk Nông, chia sẻ WASI luôn khuyến cáo bà con áp dụng các phương pháp truyền thống như tạo thảm cỏ trong vườn cà phê, hồ tiêu để cải thiện chất lượng đất.
“Chúng tôi mong bà con thay đổi tập quán canh tác, biết quản lý cỏ dại, giữ cây che bóng trong mùa khô, tận dụng xác bã thực vật làm lớp phủ hoặc ủ hoai thành phân vi sinh. Đây là cách bảo vệ đất bền vững, vừa cung cấp dưỡng chất cho cây trồng, vừa nuôi dưỡng hệ sinh thái vườn” - bà Hoa cho biết./.
