Doanh nghiệp nhỏ và vừa khó tiếp cận các nguồn tài chính qua hệ thống ngân hàng
Hiện nay, dư nợ tín dụng đối với các doanh nghiệp tư nhân đạt gần 7 triệu tỷ đồng, chiếm khoảng 44% tổng dư nợ nền kinh tế. Tuy nhiên, khả năng tiếp cận vốn vẫn là một trong những rào cản lớn đối với không ít doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Theo khảo sát của Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân, 51,5% doanh nghiệp gặp khó khăn trong tiếp cận vốn vay. Nguyên nhân chủ yếu là do nhiều doanh nghiệp không đủ tài sản đảm bảo theo yêu cầu của ngân hàng.
Nhiều doanh nghiệp lâm vào tình trạng một nhà xưởng hơn 2.000 m2 có tới hơn 100 chiếc máy dệt với tổng giá trị lên tới khoảng 7 tỷ đồng nhưng tổng giá trị tài sản này lại không thể được sử dụng để làm tài sản đảm bảo mà chủ doanh nghiệp vẫn phải thế chấp sổ đỏ để vay vốn ngân hàng.
Nhà xưởng đi thuê trong khi các tài sản hình thành trên đất như máy móc, dụng cụ thì khó được ngân hàng chấp nhận làm tài sản đảm bảo. Đây là khó khăn lớn nhất mà nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa phải đối mặt, nhất là các doanh nghiệp khởi nghiệp bởi những doanh nghiệp này không chỉ mỏng về nguồn lực mà uy tín cũng chưa cao.
Khảo sát của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cho thấy, tỷ lệ các doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận các nguồn tài chính qua hệ thống ngân hàng và các nguồn chính thống khác chỉ chiếm 25%. 75% còn lại vẫn phải huy động từ bạn bè hay các nguồn vay mượn phi chính thống.
Các chuyên gia cho rằng, một trong những khó khăn lớn nhất mà DNTN gặp phải khi tiếp cận vốn tín dụng là thiếu tài sản thế chấp. Hầu hết các ngân hàng và tổ chức tín dụng yêu cầu doanh nghiệp phải có tài sản đảm bảo khi vay vốn. Tuy nhiên, nhiều DNTN, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, lại không sở hữu tài sản đủ lớn để có thể thế chấp. Điều này dẫn đến việc DNTN không thể vay được vốn tín dụng từ các ngân hàng.
Không có tài sản đảm bảo, không có sổ đỏ thì không dễ tiếp cận vốn vay. Đây không phải là vấn đề mới. Thời gian qua, Ngân hàng Nhà nước và các ngân hàng thương mại đã phát đi thông điệp rằng, tài sản đảm bảo không phải là yếu tố quan trọng nhất khi cho vay mà quan trọng là phương án kinh doanh khả thi của doanh nghiệp.
Tuy nhiên, với những doanh nghiệp nhỏ mới thành lập, chưa từng đi vay ngân hàng, nếu không có tài sản mà chẳng may không trả được nợ thì ngân hàng cũng chịu rủi ro nợ xấu. Do đó, ngân hàng cần nắm được tài sản đảm bảo để dự phòng.
Đối với các doanh nghiệp từng vay vốn, các ngân hàng có những hình thức cho vay khác không cần thế chấp như cho vay tín chấp hay hợp đồng đầu ra theo đơn hàng.
Uy tín tín dụng là một yếu tố quan trọng quyết định khả năng vay vốn của doanh nghiệp. Tuy nhiên, đối với nhiều DNTN, đặc biệt là những doanh nghiệp mới thành lập hoặc đang hoạt động trong lĩnh vực chưa có nhiều kinh nghiệm, việc xây dựng uy tín tín dụng là một thách thức lớn.
Bên cạnh đó, các DNTN thường không có bộ hồ sơ tài chính đầy đủ và chuyên nghiệp, khiến họ gặp khó khăn trong việc chứng minh khả năng tài chính cũng như khả năng hoàn trả nợ.
Doanh nghiệp thường gặp khó khăn, vướng mắc đối với tài sản thế chấp
Đánh giá về những khó khăn mà DNTN gặp phải khi tiếp cận vốn tín dụng tại hội thảo “Vốn ngân hàng góp phần thúc đẩy kinh tế tư nhân”, ông Trần Anh Quý - Vụ tín dụng các ngành kinh tế Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho biết, Việt Nam hiện có hơn 870 nghìn doanh nghiệp tư nhân (DNTN), đóng góp 42% GDP nhưng chỉ có 2% doanh nghiệp lớn còn lại là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ.
Phần lớn doanh nghiệp vừa và nhỏ có quy mô siêu nhỏ, vốn ít, mạnh mún, tốc độ chuyển dịch quy mô chậm nên khả năng huy động vốn hạn chế. Hiệu quả sản xuất kinh doanh của loại hình doanh nghiệp này còn thấp, công nghệ lạc hậu. Nhiều doanh nghiệp thiếu phương án kinh doanh khả thi, số liệu thiếu chính xác, chưa minh bạch tài chính...
"Doanh nghiệp thường gặp khó khăn, vướng mắc đối với tài sản thế chấp nên khi có nhu cầu vay vốn sẽ gặp khó. Trong khi đó, các tổ chức tín dụng đang ngày càng đẩy mạnh áp dụng các chuẩn mực quản trị rủi ro theo thông lệ quốc tế. Các tổ chức này đòi hỏi càng cao về tính minh bạch thông tin, tài chính, tài sản của khách hàng”, ông Quý cho hay.
Theo Phó Thống đốc thường trực Ngân hàng Nhà nước Đào Minh Tú, mặt bằng lãi suất cho vay đến nay đã giảm mạnh (lãi suất cho vay bình quân năm 2024 giảm 1,24%, năm 2025 tiếp tục có xu hướng giảm so với cuối năm 2024), góp phần hỗ trợ hoạt động của doanh nghiệp, người dân.
Với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, Ngân hàng Nhà nước đã xác định là đối tượng ưu tiên cho vay với lãi suất ưu đãi khi cho vay ngắn hạn bằng VND thấp hơn các lĩnh vực sản xuất kinh doanh thông thường (hiện là 4%/năm).
Song song với đó, Ngân hàng Nhà nước cũng yêu cầu các tổ chức tín dụng tăng trưởng tín dụng an toàn, hiệu quả, lành mạnh, hạn chế nợ xấu gia tăng và phát sinh; hướng tín dụng vào các lĩnh vực sản xuất, lĩnh vực ưu tiên, lĩnh vực là động lực tăng trưởng kinh tế theo chủ trương của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ; kiểm soát chặt chẽ tín dụng với các lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro.
Để thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp tư nhân, các chuyên gia cho rằng cần có các chính sách có tính kiến tạo để doanh nghiệp trong khu vực phi chính thức chuyển đổi thành doanh nghiệp, để các doanh nghiệp vừa và nhỏ chuyển đổi thành doanh nghiệp quy mô lớn hơn, để các doanh nghiệp lớn sẽ nâng cao được năng lực và trở thành động lực, hạt nhân tăng trưởng của một ngành, một khu vực hay một cụm doanh nghiệp.
Các quyết sách đối khu vực kinh tế tư nhân cần đưa ra định hướng để hệ thống pháp luật cần được xây dựng theo hướng không chỉ phục vụ mục tiêu quản lý của cơ quan nhà nước, mà còn đóng vai trò kiến tạo để khơi thông nguồn lực, xây dựng một môi trường kinh doanh thuận lợi, an toàn, chi phí thấp và tiệm cận với các chuẩn mực quốc tế. Hệ thống pháp luật phải sử dụng nhuần nhuyễn các công cụ và cơ chế thị trường trong huy động, phân bổ nguồn lực, khai thông được nguồn lực để phục vụ cho phát triển kinh tế, xã hội…
Theo Phó Thống đốc Đào Minh Tú, phần lớn các doanh nghiệp có quy mô nhỏ và vừa, hạn chế về tiềm lực tài chính và khả năng cạnh tranh. Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến khả năng tiếp cận vốn của các doanh nghiệp tư nhân vẫn còn gặp nhiều khó khăn.
Năm 2025 dự báo tình hình kinh tế thế giới tiếp tục diễn biến phức tạp, xung đột địa chính trị, căng thẳng thương mại gia tăng và chi phí vay cao ở nhiều quốc gia. Các khó khăn nêu trên sẽ tác động lớn đến nền kinh tế có độ mở lớn như nước ta, trong đó có khu vực kinh tế tư nhân, ông Đào Minh Tú cho biết./.
