Tịch điền - Nghi lễ ngàn đời
Lễ Tịch điền, một nghi thức cổ truyền đậm đà bản sắc Việt, được khởi xướng bởi vua Lê Đại Hành vào năm 987. Chính ông là người đầu tiên thực hiện nghi lễ cày ruộng tại đồng Đọi Sơn, tạo nên một truyền thống quý báu về trọng nông, khuyến khích sản xuất của dân tộc. Hình ảnh vị vua cầm cày không chỉ là một nghi thức mà còn là biểu tượng sâu sắc về sự gắn kết giữa nhà vua và nhân dân, thể hiện tinh thần "dĩ nông vi chính".
Vua Lê Đại Hành sinh năm 941, húy là Lê Hoàn, xuất thân từ gia đình nghèo khó. Thân phụ ông là Lê Mịch, thân mẫu họ Đặng, không rõ tên, nên thường được gọi là Đăng Thị. Ở giữa làng Trung Lập hiện vẫn còn một ngôi miếu nhỏ, gọi là "nền sinh thánh". Tương truyền, đây chính là nơi bà Đặng Thị hoài thai và sinh ra Lê Hoàn. Sự ra đời của Lê Hoàn nhuốm sắc màu thần thoại.
Theo truyền thuyết dân gian địa phương, một hôm, bà Đặng Thị nằm mộng thấy hoa sen nở trên bụng mình, lát sau sinh ra một bé trai khai ngô, tuấn tú, đặt tên là Lê Hoàn. Giấc mộng hoa sen là biểu tượng cao quý mà có lẽ dân gian gán cho quá trình sinh nở của người mẹ, để tôn vinh xuất thân của một cậu bé - sau này trở thành vĩ nhân của quê hương, đất nước.
Cha mẹ mất sớm, cậu bé Lê Hoàn được một vị quan trong vùng, tên Lê Đột nhận nuôi, chăm sóc dạy dỗ không khác gì con đẻ. Lớn lên, Lê Hoàn thông minh, đĩnh ngộ, có chí lớn hơn người. Dưới triều nhà Đinh, ông lập nhiều công trạng, được phong chức Thập đạo tướng quân. Khi vua Đinh Tiên Hoàng băng hà, thiếu đế Đinh Toàn nhỏ tuổi, trước họa xâm lăng, Lê Hoàn được Thái hậu Dương Vân Nga và triều thần tôn phò lên ngôi vua năm 980, để gánh vác vận mệnh Quốc gia.
Một trong những công lao vĩ đại của Lê Đại Hành hoàng đế đối với dân tộc là công cuộc chống Tống, bình Chiêm. Bằng tài năng quân sự kiệt xuất, trong 2 năm 980, 981, ông lãnh đạo nhân dân Đại Cồ Việt đứng lên kháng chiến, đánh đuổi giặc Tống; đồng thời giữ vững bờ cõi trước sự quấy nhiễu của quân Chiêm Thành. Đặc biệt, cuộc kháng chiến chống quân Tống xâm lược do Lê Hoàn lãnh đạo được xem là Chiến thắng vang dội trước quân Tống đã mở ra một trang mới cho lịch sử Đại Cồ Việt.
Để tri ân các bậc tiền nhân và khích lệ tinh thần sản xuất của nhân dân, nhà vua đã quyết định tổ chức lễ Tịch điền đầu tiên vào mùa xuân năm 987. Hình ảnh vị hoàng đế cầm cày, cùng nhân dân lao động trên đồng ruộng đã trở thành một biểu tượng sáng ngời, khơi dậy lòng tự hào dân tộc. Từ đó, lễ Tịch điền trở thành một nghi thức quan trọng, được tổ chức thường niên. Trong không khí tưng bừng của lễ hội, người dân khắp nơi đổ về tham gia, cùng nhau cày cấy, thể hiện sự đoàn kết và quyết tâm xây dựng đất nước. Chính trong bối cảnh đó, một nét văn hóa độc đáo đã ra đời.
Bên cạnh nghi lễ cày tịch điền, một nét văn hóa đặc trưng gắn liền với vùng đất Thanh Hóa là bánh lá răng bừa. Truyền thuyết kể rằng, người dân làng Trung Lập đã sáng tạo ra chiếc bánh có hình dáng răng cày để tỏ lòng biết ơn nhà vua và biểu tượng cho sự thịnh vượng, no ấm. Bánh được làm từ những nguyên liệu đơn giản nhưng mang đậm hương vị quê hương, với lớp vỏ lá dong xanh mướt và nhân đậu xanh ngọt bùi. Hình ảnh răng cày trên bánh không chỉ là một họa tiết trang trí mà còn gợi nhớ đến công việc cày cấy, gắn liền với lễ Tịch điền, thể hiện sự trân trọng đối với nghề nông.
Trải qua hàng nghìn năm xây dựng và phát triển, nền nông nghiệp nước ta đã đạt được những thành tựu đáng kể, tuy nhiên vẫn còn đối mặt với nhiều khó khăn. Để xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại, bền vững, chúng ta cần kết hợp hài hòa giữa việc bảo tồn và phát huy những giá trị truyền thống như lễ Tịch điền với việc ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại. Đồng thời, cần có những chính sách hỗ trợ nông dân, đầu tư vào hạ tầng nông thôn, và nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của nông nghiệp.
Kế thừa tinh thần Tịch điền trong nông nghiệp hiện đại
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, dịch bệnh và cạnh tranh thị trường ngày càng gay gắt, việc kế thừa tinh thần Tịch điền càng trở nên cấp thiết. Không chỉ đơn thuần là một nghi thức, Tịch điền còn là biểu hiện của sự gắn bó sâu sắc giữa con người với đất đai, của tinh thần cộng đồng và sự sáng tạo không ngừng. Các giá trị cốt lõi của lễ hội này như trọng nông, tương thân tương ái, và tinh thần tự lực tự cường vẫn luôn có ý nghĩa trong thời đại ngày nay.
Để xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại, bền vững, chúng ta cần học hỏi từ truyền thống, đồng thời kết hợp với những tiến bộ của khoa học kỹ thuật. Điều đó có nghĩa là đầu tư vào đào tạo nông dân, hỗ trợ nông dân tiếp cận công nghệ mới, xây dựng các chuỗi giá trị nông sản, và đặc biệt là bảo vệ môi trường. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể xây dựng một nền nông nghiệp vừa đảm bảo an ninh lương thực, vừa góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước, thực hiện được các mục tiêu đã đề ra trong Nghị quyết Đại hội Đảng.
Hiện nay, nhiều địa phương đã áp dụng các mô hình nông nghiệp thành công như nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp tuần hoàn và các mô hình liên kết chuỗi giá trị. Việc áp dụng các mô hình này chính là cách chúng ta kế thừa và phát triển tinh thần Tịch điền trong thời đại mới, thể hiện qua việc trọng nông, tự lực tự cường và bảo vệ môi trường.
Ở nhiều vùng của Việt Nam, các mô hình trồng rau sạch, cây ăn quả theo quy trình VietGAP, hay các trang trại chăn nuôi ứng dụng công nghệ cao đã cho thấy hiệu quả kinh tế rõ rệt. Tuy nhiên, nông dân vẫn đang đối mặt với nhiều khó khăn như biến đổi khí hậu, thiếu nước, và tiếp cận thị trường khó khăn. Để khắc phục những thách thức này, cần có sự đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu, ứng dụng công nghệ mới, xây dựng các hệ thống cảnh báo sớm về thiên tai, hỗ trợ nông dân tiếp cận thông tin thị trường và xây dựng các chuỗi giá trị nông sản bền vững.
Thanh Hóa đã kế thừa và phát huy tinh thần Tịch điền bằng cách áp dụng các mô hình nông nghiệp hiện đại, kết hợp hài hòa giữa truyền thống và đổi mới. Với lợi thế về đất đai, khí hậu và sự quan tâm của chính quyền địa phương, tỉnh đã đạt được nhiều thành tựu trong việc phát triển nông nghiệp bền vững. Các mô hình trồng thanh long VietGAP tại Hà Trung, Quảng Xương, cùng với các mô hình trồng dứa, chè hữu cơ tại các vùng núi đã góp phần nâng cao giá trị sản phẩm, mở rộng thị trường tiêu thụ và bảo vệ môi trường.
Bên cạnh đó, việc xây dựng các chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ nông sản và phát triển du lịch sinh thái đã tạo ra nhiều việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân. Chính quyền địa phương đã có nhiều chính sách hỗ trợ nông dân, như hỗ trợ vốn, chuyển giao công nghệ, xây dựng hạ tầng, tạo điều kiện để nông dân tiếp cận thị trường. Thành công của Thanh Hóa là một minh chứng rõ ràng cho thấy việc kết hợp truyền thống với đổi mới, cùng với sự quan tâm của chính quyền, sẽ giúp nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững.
Kế thừa và phát huy tinh thần Tịch điền, nơi truyền thống và hiện đại hòa quyện, tạo nên một nền nông nghiệp bền vững và phát triển. Tinh thần Tịch điền không chỉ là sự kế thừa truyền thống mà còn là lời nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm bảo vệ môi trường, xây dựng một nền nông nghiệp xanh, bền vững.
Trong tương lai không xa, hình ảnh người nông dân Việt Nam sẽ không chỉ là những người làm ra lương thực mà còn là những doanh nhân nông nghiệp, những nhà khoa học nông nghiệp, góp phần đưa nông nghiệp nước ta vươn tầm thế giới. Việc xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại, bền vững không chỉ là mục tiêu của riêng ngành nông nghiệp mà còn góp phần vào việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững của đất nước. Tinh thần Tịch điền sẽ mãi là nguồn cảm hứng bất tận cho thế hệ hôm nay và mai sau, để xây dựng một quê hương giàu đẹp, văn minh./.
