Hà Nội đang thúc đẩy kế hoạch hình thành các vùng phát thải thấp, với biện pháp đáng chú ý nhất là hạn chế xe máy dùng xăng trong khu vực vành đai 1 theo từng khung giờ hoặc phạm vi cụ thể.
Đây là đề xuất vừa được UBND thành phố gửi tới HĐND để xem xét tại kỳ họp cuối tháng 11, trong bối cảnh yêu cầu cấp bách về cải thiện chất lượng không khí và điều chỉnh thói quen giao thông đô thị.
Theo tờ trình, vùng phát thải thấp được xác định dựa trên ba nhóm tiêu chí: khu vực nằm trong vùng bảo vệ nghiêm ngặt theo Quy hoạch Thủ đô; nơi thường xuyên ùn tắc mức độ cao; và những địa điểm mà chỉ số chất lượng không khí duy trì dưới mức trung bình trong ít nhất một năm gần đây theo dữ liệu quan trắc. Trên cơ sở đó, Hà Nội đề ra lộ trình triển khai kéo dài từ năm 2026 đến sau 2031.
Giai đoạn đầu, từ ngày 1/7/2026, thành phố dự kiến áp dụng thí điểm trong một phần vành đai 1, gồm chín phường thuộc các quận trung tâm như Hai Bà Trưng, Hoàn Kiếm hay Đống Đa. Hai năm sau, từ 1/1/2028, phạm vi vùng phát thải thấp sẽ được mở rộng ra toàn bộ vành đai 1 cùng một số khu vực giáp ranh vành đai 2, nâng tổng số phường áp dụng lên 14.
Đến năm 2030, phạm vi giới hạn phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch sẽ bao phủ khu vực từ vành đai 3 trở vào, gồm 36 phường, xã thuộc nhiều quận huyện. Từ 2031 trở đi, bất cứ nơi nào đáp ứng một trong ba tiêu chí về ô nhiễm hoặc ùn tắc đều phải đưa vào vùng phát thải thấp.
Trong các khu vực này, xe máy và xe mô tô chạy xăng sẽ bị cấm lưu thông theo những khung thời gian hoặc địa bàn cụ thể; đồng thời xe máy hoạt động kinh doanh trên nền tảng ứng dụng cũng không được phép vận hành. Ôtô không đạt chuẩn khí thải mức 4 sẽ bị hạn chế, tiến tới cấm hoạt động trong các vùng phát thải thấp tùy điều kiện thực tế.
Đáng chú ý, thành phố yêu cầu lộ trình chuyển đổi xanh trong lĩnh vực vận tải. Trước năm 2030, xe máy kinh doanh vận tải phải chuyển đổi sang sử dụng năng lượng sạch; còn taxi sẽ phải đạt mức 100% phương tiện dùng nhiên liệu xanh kể từ 1/7/2026. Sang năm 2035, UBND thành phố sẽ quyết định các phương tiện phải hạn chế theo từng tuyến đường hay khung giờ cụ thể.
Dự thảo này có khác biệt so với Chỉ thị 20 của Thủ tướng ban hành năm 2025, vốn yêu cầu cấm hoàn toàn xe máy chạy xăng trong vành đai 1 từ năm 2026 và mở rộng ra các vành đai 2 và 3 từ năm 2028 và 2030.
Lý giải về việc chuyển từ “cấm toàn thời gian” sang “cấm theo khung giờ”, UBND thành phố cho biết các sở, ngành và nhiều hiệp hội đã đề nghị giãn lộ trình, tránh gây xáo trộn đời sống và tiếp cận phù hợp với năng lực hạ tầng giao thông, đặc biệt trong bối cảnh một số tiêu chuẩn kỹ thuật như quy chuẩn trạm sạc điện vẫn chưa được ban hành.
Nhiều cơ quan như Sở Tư pháp, Sở Xây dựng, Sở Tài chính, các phường liên quan hay Hiệp hội các nhà sản xuất xe máy Việt Nam đều gửi ý kiến phản hồi. Các doanh nghiệp Nhật Bản và một số tổ chức xã hội cũng đề nghị thành phố cân nhắc tác động an sinh và hành vi đi lại, nhất là khi Hà Nội đang sở hữu lượng phương tiện cực lớn.
Theo Sở Xây dựng, toàn địa bàn có hơn 8 triệu phương tiện, trong đó gần 7 triệu xe máy; ngoài ra mỗi ngày có khoảng 1,2 triệu phương tiện từ các tỉnh thành khác tham gia lưu thông.
Chính quyền thành phố nhìn nhận việc xây dựng vùng phát thải thấp là nhiệm vụ khó nhưng cấp thiết, đòi hỏi sự phối hợp của nhiều ngành, thời gian chuẩn bị đủ dài và chiến dịch truyền thông sâu rộng để thay đổi thói quen người dân. Bối cảnh ô nhiễm đáng lo ngại là lý do lớn khiến Hà Nội phải đẩy nhanh quá trình chuyển đổi.
Báo cáo môi trường quốc gia 2016-2020 ghi nhận nồng độ bụi PM2.5 tại Hà Nội vượt gần hai lần quy chuẩn quốc gia, trong khi bụi PM10 cũng cao hơn mức cho phép từ 1,3 đến 1,6 lần. Nguồn phát thải từ giao thông đường bộ chiếm tới 58-74% tuỳ thời điểm, chủ yếu từ xe máy.
Tờ trình dự kiến được HĐND Hà Nội xem xét trong kỳ họp cuối tháng 11. Nếu thông qua, đây sẽ là bước tiến quan trọng trong chiến lược giảm ô nhiễm không khí và thúc đẩy giao thông xanh tại đô thị lớn nhất cả nước.
