Thị trường lưu trữ năng lượng tại Việt Nam vẫn chỉ mới ở giai đoạn khởi đầu, chủ yếu dừng ở vài dự án thí điểm với quy mô nhỏ. Rào cản lớn nhất đến từ chi phí đầu tư ban đầu quá cao, cộng thêm những phức tạp kỹ thuật khiến việc triển khai trở nên chậm chạp, đặc biệt tại các khu công nghiệp cũ. Ở đó, hạ tầng lạc hậu khiến việc tích hợp hệ thống pin lưu trữ (BESS) đội thêm nhiều chi phí.
Dù vậy, các dự án thử nghiệm trong khu công nghiệp và tại một số cơ sở thương mại cũng đã chứng minh lợi ích rõ rệt: BESS có thể hỗ trợ dịch chuyển phụ tải điện, tận dụng tối đa nguồn điện mặt trời và giảm phụ thuộc vào lưới điện quốc gia. Tuy nhiên, thiếu đi khung chính sách và cơ chế tài chính minh bạch, khả năng nhân rộng những mô hình này vẫn còn xa vời.
Từ kinh nghiệm quốc tế có thể thấy, sự kết hợp giữa tài chính và quy định đóng vai trò quyết định. Ở Ấn Độ, việc đưa vào các gói vốn ưu đãi và quỹ hỗ trợ bù đắp rủi ro đã giúp chi phí lưu trữ giảm sâu. Từ mức 12 cent (khoảng 3.000 đồng) mỗi kWh, giá thành nay chỉ còn 3-5 cent nhờ đấu thầu cạnh tranh và cơ chế tài chính hỗn hợp. Trung Quốc cũng đi theo hướng này: khung pháp lý rõ ràng, quy trình đấu thầu minh bạch đã mở đường cho dòng vốn tư nhân đổ mạnh, giúp mở rộng quy mô nhanh chóng.
Những bài học ấy cho thấy, chính sách tài chính có thể xoay chuyển toàn bộ bức tranh kinh tế của ngành lưu trữ. Tại hội thảo khu vực về mô hình tài chính cho BESS, các chuyên gia thống nhất rằng Việt Nam hoàn toàn có thể tận dụng các mô hình đã thành công ở nơi khác để rút ngắn khoảng cách từ thí điểm sang thương mại hóa. Bối cảnh toàn cầu cũng đang thuận lợi khi chi phí BESS hiện chỉ còn khoảng 77 USD/kWh (gần 2 triệu đồng), khiến việc đầu tư trở nên hấp dẫn hơn bao giờ hết.
Theo bà Minh Nguyễn, Giám đốc quốc gia GEAPP tại Việt Nam, lưu trữ năng lượng là chìa khóa để hệ thống điện tái tạo vận hành linh hoạt. “Khi kết hợp nguồn vốn ưu đãi với vốn công và tư, chúng ta có thể đẩy nhanh các dự án thí điểm và dần tiến tới triển khai quy mô lớn,” bà nhấn mạnh.
Từ góc nhìn khu vực, bà Kitty Bu - Phó Chủ tịch GEAPP phụ trách Đông Nam Á cho rằng việc huy động vốn lớn vẫn là ưu tiên hàng đầu. Các sáng kiến như Liên minh BESS Toàn cầu hay ENABLE Đông Nam Á đang được triển khai nhằm tháo gỡ rào cản đầu tư và thúc đẩy hợp tác xuyên biên giới.
Ở cấp độ trong nước, nhiều chuyên gia lưu ý rằng để thực hiện thành công PDP-VIII, Việt Nam cần tiến nhanh ở một loạt lĩnh vực. Trước hết, biểu giá điện theo thời gian sử dụng phải khuyến khích mạnh mẽ hơn hoạt động kinh doanh chênh lệch giá.
Song song đó, cần có hướng dẫn cụ thể về việc sạc cho BESS, cũng như các tiêu chuẩn rõ ràng về cấp phép và tích hợp lưới điện, giúp nhà đầu tư yên tâm khi triển khai. Việc công nhận chính thức vai trò của pin lưu trữ trong cung cấp công suất và dịch vụ phụ trợ cho hệ thống điện cũng là bước đi quan trọng.
Không chỉ dừng ở chính sách, sự tham gia của khối công nghiệp cũng được kỳ vọng sẽ tạo chuyển biến. Khi nhiều nhà máy trong cùng khu công nghiệp liên kết để chia sẻ hệ thống BESS, chi phí sẽ giảm đáng kể trên mỗi đơn vị, đồng thời tăng khả năng quản lý tải. Kết hợp pin lưu trữ với điện mặt trời, điện gió cũng sẽ giúp tối đa hóa nguồn năng lượng xanh và giảm gánh nặng cho lưới điện quốc gia.
Về khía cạnh tài chính, nguồn vốn ưu đãi và chính sách miễn, giảm thuế tiếp tục được coi là chìa khóa tháo gỡ chi phí đầu tư ban đầu. Các mô hình đối tác công - tư (PPP) hoặc hợp đồng dịch vụ năng lượng có thể giúp phân tán rủi ro, thu hút vốn thương mại. Đặc biệt, các dự án giai đoạn đầu cần vốn mồi để giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư và tạo niềm tin cho thị trường.
Các phân tích từ dự án thí điểm cũng chỉ ra rằng tỷ suất lợi nhuận và thời gian hoàn vốn phụ thuộc lớn vào cấu trúc biểu giá, chi phí vốn và xu hướng tăng giá điện. Trong bối cảnh đó, tài chính hỗn hợp trở thành công cụ không thể thiếu để đưa lưu trữ năng lượng thoát khỏi “vùng thí điểm” và tiến tới triển khai ở quy mô rộng khắp.
