Mướp hương là loại rau quả vừa bình dân, lại cũng chẳng bình dân chút nào. Có vẻ vô lý chăng? Vâng, bình dân vì là món ăn đạm bạc như bầu, bí và mọi loại rau khác. Nhưng không bình dân ở chỗ loại cây này khó trồng. Trồng mướp thường thì dễ, nhưng mướp hương thì khó. Phải mát tay và chăm sóc đúng chuyên môn cây mới sống và phát triển, nếu không rất dễ chết lụi.
Giống mướp hương cũng khó kiếm hơn mướp thường. Đều là mướp, có dây, lá và quả giống nhau, cùng trồng bằng cách cho leo lên hàng rào, bờ tường hoặc làm dàn (như dàn thiên lý, su su) nhưng mướp hương cho quả có mùi thơm ngào ngạt, rất đặc biệt, còn mướp thường thì không có được mùi như vậy. Bởi thế, mới gọi là mướp hương.
Nhà ai mà trồng mướp hương thì khách vào đến cổng đã ngửi ngay mùi thơm toả ra từ lá, từ quả. Còn nếu nấu canh hay xào thì mở vung nồi canh đã thơm ngào ngạt, hàng xóm cũng biết. Mướp hương mà nấu với rau đay, mùng tơi, cua đồng, ăn với cà pháo muối nén là món ăn cực kỳ khoái khẩu đối với nhiều người. Dân quê ta coi món này là bình dân vì mướp, rau trồng ở vườn, cua tự ra đồng bắt hoặc có mua ở chợ cũng rẻ. Nhưng ở thành phố thì được coi là “đặc sản”. Vào những nhà hàng ăn uống sang trọng, bạn hãy gọi bát canh mướp hương nấu với cua, bảo đảm giá chẳng “mềm” chút nào.
Ngày trước, mướp hương rất sẵn. Không hiểu sao bây giờ không thấy có nhiều nữa. Về quê tôi, hoạ hoằn lắm mới gặp một nhà trồng được mướp hương. Hỏi tại sao, bà con nói: Ngày nay đất cát bón nhiều phân hoá học, thuốc trừ sâu, có lẽ vì thế mướp hương rất khó trồng. Tra hạt xuống, không nẩy được nhiều mầm. Có nảy ra cũng chỉ đậu được vài ba cây. Hơn nữa ngày nay có rất nhiều giống mướp mới tuy không thơm ngon bằng nhưng lại cho năng suất cao, ra quả quanh năm nên mướp hương ngày càng mất giống.
Nếu có dịp về quê, được đến nhà ai còn trồng dàn mướp hương thì thật tuyệt. Cùng với mùi thơm của hoa sen, bưởi, chanh, cau, thiên lý, mướp hương đóng góp vào hương vị đặc biệt của quê nhà. Nếu ai chịu khó quan sát sẽ thấy một điều thú vị: Có lẽ bởi mướp hương thơm mà luôn hấp dẫn ong, bướm đến hút nhuỵ. Những cánh hoa vàng luôn dập dờn những chú ong, bướm đến đậu. Rất ít khi dây mướp hương vắng bóng loài côn trùng này.
Xa quê, trong bao nhiêu nỗi niềm thương nhớ, liệu có những ai mang theo hương vị của những trái mướp hương cùng rong ruổi trên khắp mọi nẻo đường đời chuân chuyên, gió bụi?.
