Thời gian qua, báo chí đã phản ánh thực trạng cây sâm Ngọc Linh tại các huyện Tu Mơ Rông, Đăk Glei (tỉnh Kon Tum) bị chết hàng loạt, gây thiệt hại hàng tỷ đồng cho người nông dân nơi đây.
Sâm Ngọc Linh bị chết hàng loạt
Theo thông tin từ Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Kon Tum (Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Kon Tum), từ thời điểm đầu tháng 6/2022, đơn vị đã kiểm tra vùng trồng sâm ở huyện Đắk Glei và phát hiện hàng loạt cây sâm con bị chết.
Cụ thể, tại huyện Đắk Glei, trong số trên 13.500 cây sâm 1 năm tuổi của các hộ dân ở 2 xã Ngọc Linh và Mường Hoong thì có 2.200 cây đã bị chết, số còn lại (11.300 cây) có tỷ lệ cây bị nhiễm bệnh khoảng 35 đến 40%.
Sâm Ngọc Linh chết hàng loạt - Ảnh Báo Tiền phong. Trong khi đó, tại huyện Tu Mơ Rông, cơ quan chức năng đã xác định có 29.143 cây sâm Ngọc Linh con bị thiệt hại do sâu bệnh.
Tình trạng cây sâm con Ngọc Linh bị chết vẫn chưa dừng lại. Thông tin từ Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Kon Tum cho biết, tính đến ngày 12/7, tỉnh Kon Tum có hơn 52.000 cây sâm Ngọc Linh bị bệnh, chết. Trong đó, nhiều nhất là huyện Tu Mơ Rông với hơn 39.000 cây, huyện Đắk Glei với hơn 15.000 cây.
Điều đáng lo là số cây sâm Ngọc Linh bị chết chủ yếu rơi vào diện tích trồng sâm của những người nông dân. Tại xã Măng Ri, huyện Tu Mơ Rông, hộ gia đình anh A Thuất (thôn Pu Tá) bị chết khoảng 700 cây, thiệt hại gần 250 triệu đồng; hộ A Tôn và hộ Vũ Văn Khải bị chết 2.000 cây, hộ A Hít (làng Ngọc La) 800 cây, hộ A Ngôm (làng Đắk Dơn) 250 cây…
Đổ nợ vì sâm Ngọc Linh chết hàng loạt
Sâm Ngọc Linh được mệnh danh là quốc bảo Việt Nam, được xem là cây thoát nghèo của đồng bào dân tộc các xã ở 2 huyện Tu Mơ Rông và Đắk Glei (tỉnh Kon Tum). Với hy vọng đời sống sẽ khởi sắc nên những năm qua, người dân ồ ạt gom tài sản tích trữ trong nhà hoặc vay ngân hàng để lấy vốn đầu tư trồng sâm. Cây giống sâm Ngọc Linh có giá trị cao trên thị trường, được bán với giá trung bình từ 200.000 – 300.000/cây giống. Việc cây sâm chết hàng loạt gây thiệt hại nặng về kinh tế cho người dân miền núi đời sống còn khó khăn, bởi vốn đầu tư ban đầu quá lớn, ước tính để trồng 1 ha cần số vốn từ 10 - 13 tỷ đồng.
Sâm Ngọc Linh được định hướng là cây trồng chủ lực của Kom Tum - Ảnh Tạp chí Kinh tế Việt Nam. Với huyện chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số như Tu Mơ Rông, Đăk Glei, thiệt hại trên cây sâm Ngọc Linh đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn thu nhập của họ. Người dân chủ yếu vay tiền từ Ngân hàng Chính sách xã hội từ 50-100 triệu đồng để thực hiện mô hình trồng, nhân giống sâm Ngọc Linh, với hy vọng thoát đói nghèo.
Ông Nguyễn Minh Trí, Phó Chủ tịch UBND xã Măng Ri, cho biết, xã có 532 hộ dân thì hầu hết đều trồng sâm Ngọc Linh. Để có tiền đầu tư, rất nhiều bà con phải bán trâu bò hoặc vay ngân hàng. Từ tháng 3 năm nay, sâm bắt đầu chết nhiều. Qua kiểm tra sơ bộ, có 274 hộ dân có sâm bị chết do sâu bệnh và mưa đá với số lượng khoảng 23.000 cây. Cây bị thiệt hại gồm cả cây nhỏ và cây to, trong đó cây giá trị thấp nhất là 300.000 đồng, cây có giá trị cao nhất là 7-8 năm tuổi có giá khoảng 7 triệu đồng. “Trồng sâm Ngọc Linh không dễ. Thực tế là hiện nay, cây sâm bị chết hàng loạt đã gây khó khăn cho bà con. Nhiều hộ vay tiền ngân hàng trồng sâm nay đến hạn mà không biết lấy gì trả nợ vay”, ông Trí nói.
Cần sự hỗ trợ của các ban ngành
Các cây sâm Ngọc Linh bị bệnh chủ yếu là cây con khoảng 1 năm tuổi. Triệu chứng là lá bị vàng, một số cây bị teo thắt phần thân tiếp giáp với mặt đất, xuất hiện vết đốm hoặc chấm dạng nước sôi nằm trong phiến lá hoặc mép lá… Đa số cây có bộ rễ chưa bị thối.
Ngày 7/7, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Kon Tum đã nhận được kết quả giám định nguyên nhân các mẫu sâm Ngọc Linh chết trên địa bàn 2 xã Măng Ri (huyện Tu Mơ Rông) và Ngọc Linh (huyện Đắk Glei, cùng thuộc tỉnh Kon Tum) từ Trung tâm Bảo vệ thực vật miền Trung (thuộc Cục Bảo vệ thực vật).
Kết quả giám định cho thấy lá sâm Ngọc Linh của cây bị bệnh ở xã Ngọc Linh và Măng Ri đều phát hiện nấm Puccinia sp; trên mẫu củ sâm Ngọc Linh thu tại xã Ngọc Linh phát hiện nấm Rhizoctonia sp. Ngoài ra, trong mẫu đất thu tại xã Ngọc Linh có tuyến trùng ký sinh thực vật, mẫu còn lại tại xã Măng Ri không có tuyến trùng gây hại.
Ông Nguyễn Tấn Liêm – Giám đốc Sở NNPTNT tỉnh Kon Tum cho hay, do diễn biến do thời tiết bất thường, đầu năm mưa nhiều độ ẩm cao nên xảy ra dịch bệnh, xuất hiện chủ yếu trong vườn ươm, nấm phát sinh nhanh. Sở cũng đã có khuyến cáo các biện pháp kỹ thuật gửi các huyện để huyện gửi các xã hướng dẫn người trồng sâm thực hiện.
Cụ thể, người dân cần thường xuyên kiểm tra vườn nhằm phát hiện sớm các đối tượng sinh vật gây hại và chủ động phòng, trừ bệnh sớm. Vệ sinh vườn cây để thạo độ thông thoáng, tách những cây bị bệnh ra khỏi luống và trồng vào giá thể mới để tránh bệnh lây lan; sửa chữa, bổ sung mái che cho luống trồng để mưa không tác động trực tiếp vào cây sâm nhằm hạn chế nấm lây lan bệnh. Cùng đó, bổ sung mùn núi đã được xử lý bằng các chế phẩm sinh học từ 3-6 tháng/lần để tăng dinh dưỡng cho cây…
Theo ông Phạm Xuân Quang, Phó Chủ tịch UBND huyện Tu Mơ Rông, năm 2007, Sở NN-PTTN Kon Tum đã ban hành quy trình về trồng, chăm sóc cây sâm. Quy trình này chỉ là tạm thời, áp dụng ra ngoài thực tế có nhiều điểm không phù hợp. Cũng vì quy trình này đã lạc hậu nên sắp tới UBND huyện sẽ đề nghị Sở NN-PTNT xây dựng một quy trình chuẩn để hỗ trợ người dân trồng, chăm sóc sâm. Bên cạnh đó, đơn vị sẽ mời các doanh nghiệp trồng sâm trên địa bàn về hướng dẫn, tập huấn cho bà con.
Nói về thiệt hại của người dân, ông Phạm Xuân Quang cho rằng, để có tiền đầu tư, nhiều người dân vay vốn hoặc bán trâu, bò, heo. Hiện các đơn vị của huyện đang kiểm tra, rà soát, bóc tách số hộ vay ngân hàng trồng sâm nhưng sâm bị chết để có hướng kiến nghị ngân hàng giãn nợ, khoanh nợ.
