Chùa Mèo tọa lạc tại thị trấn Lang Chánh, huyện Lang Chánh, là một trong những di tích lịch sử - văn hóa quan trọng của tỉnh Thanh Hóa. Với niên đại hơn 600 năm, ngôi chùa được xây dựng từ thời nhà Trần và từng là một trong ba ngôi chùa lớn nhất xứ Thanh lúc bấy giờ. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, Chùa Mèo vẫn giữ được vẻ uy nghiêm, cổ kính, là điểm đến tâm linh không thể thiếu của người dân và du khách mỗi dịp Tết đến xuân về.
Huyền tích về "Miêu thần cứu chúa"
Chùa Mèo không chỉ nổi tiếng với lịch sử lâu đời mà còn gắn liền với nhiều câu chuyện huyền tích. Một trong số đó là câu chuyện về "Miêu thần cứu chúa" kể về việc Lê Lợi và nghĩa quân Lam Sơn từng đi qua vùng đất này và được một con mèo cứu thoát khỏi sự truy đuổi của quân Minh. Để ghi nhớ công ơn của con mèo, Lê Lợi sau khi lên ngôi đã cho đổi tên chùa Chu thành chùa Mèo.
Gần chùa Mèo còn có thác Ma Hao, một thắng cảnh thiên nhiên hùng vĩ gắn liền với truyền thuyết về Lê Lợi và con chó quý của mình. Khi quân giặc rút đi, Lê Lợi sai quân lính tìm xác con chó quý và truyền lệnh chôn cất nó tử tế. Từ đó, thác có tên theo tiếng người Thái là Má Háo, đọc chệch đi là Ma Hao - tức là chó ngáp. Thác Ma Hao với vẻ đẹp nguyên sơ, hùng vĩ không chỉ là điểm đến hấp dẫn của du khách mà còn là chứng tích lịch sử về một giai đoạn hào hùng của dân tộc.
Hằng năm, vào các ngày mùng 6 và mùng 7 tháng Giêng, Lễ hội chùa Mèo được tổ chức long trọng, thu hút đông đảo nhân dân các dân tộc trên địa bàn huyện Lang Chánh cũng như du khách thập phương.
Lễ hội chùa Mèo không chỉ là sự kiện mang đậm dấu ấn tâm linh mà còn là dịp để người dân địa phương thể hiện lòng thành kính với tổ tiên, cầu mong một năm mới an lành, hạnh phúc. Lễ hội gồm hai phần chính: phần lễ và phần hội.
Phần lễ diễn ra trang nghiêm với các nghi thức cúng bái, dâng hương, cầu an, nhằm tưởng nhớ các bậc tiền nhân, những người có công dựng nước và giữ nước. Các tăng ni, phật tử cùng người dân thành tâm tham gia nghi lễ trong không gian linh thiêng của chùa, nơi hòa quyện giữa khói hương trầm mặc và tiếng chuông chùa ngân vang.
Bên cạnh đó, phần hội là những hoạt động văn hóa dân gian sôi nổi, mang đậm bản sắc của đồng bào dân tộc vùng cao. Du khách có cơ hội hòa mình vào không khí lễ hội với các trò chơi dân gian như kéo co, ném còn, đi cà kheo, chọi gà, đấu vật… Đặc biệt, các điệu múa xòe, múa sạp của đồng bào Thái cùng những bài hát dân ca truyền thống mang đến không gian lễ hội vui tươi, rộn ràng.
Một trong những điểm đặc biệt của Lễ hội chùa Mèo chính là màn tái hiện những truyền thuyết, huyền thoại gắn liền với lịch sử ngôi chùa. Theo các bậc cao niên, chùa Mèo không chỉ là nơi tu hành của các bậc cao tăng mà còn là chứng tích của những giai đoạn lịch sử hào hùng. Những câu chuyện về sự linh thiêng của chùa, về những người đã góp phần xây dựng và bảo vệ nơi đây, được kể lại qua các màn biểu diễn nghệ thuật dân gian, giúp du khách hiểu hơn về giá trị văn hóa, lịch sử của chùa Mèo.
Trong đó, nổi bật là câu chuyện về chiếc chuông đồng lớn được đúc vào năm Vĩnh Thịnh thứ 14 (1718) tại chùa Mèo. Chiếc chuông không chỉ là một vật phẩm tôn giáo mà còn là chứng tích lịch sử, ghi dấu những sự kiện quan trọng liên quan đến các anh hùng dân tộc. Bài minh trên chuông không chỉ nói về chùa, về giá trị tâm linh của tiếng chuông mà còn ghi lại dấu ấn về Lê Lợi và nghĩa quân Lam Sơn, về Nguyễn Huệ và cuộc kháng chiến chống quân Thanh. Những dòng chữ trên chuông là minh chứng cho lòng yêu nước, tinh thần quật cường của dân tộc, đồng thời thể hiện sự giao thoa giữa lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng tại ngôi chùa cổ kính này.
Điểm "hẹn" của du khách thập phương
Không chỉ dừng lại ở các hoạt động tín ngưỡng, lễ hội còn là dịp để quảng bá, giới thiệu những nét đẹp văn hóa đặc sắc của vùng đất Lang Chánh. Các gian hàng ẩm thực bày bán những đặc sản địa phương như cơm lam, thịt trâu gác bếp, xôi ngũ sắc, mang đến trải nghiệm ẩm thực phong phú cho du khách. Những sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo, do chính bàn tay khéo léo của đồng bào dân tộc nơi đây tạo nên, cũng là những món quà lưu niệm đầy ý nghĩa.
Chị Nguyễn Trà My, một du khách đến từ Hà Nội chia sẻ: “Tôi đã đến Chùa Mèo nhiều lần rồi, nhưng mỗi lần đến đều có một cảm xúc khác nhau. Không gian ở đây rất thanh tịnh, giúp tôi cảm thấy thư thái, nhẹ nhàng hơn. Đặc biệt, vào dịp lễ hội, tôi được hòa mình vào không khí vui tươi, náo nhiệt, được tìm hiểu thêm về những nét văn hóa truyền thống của người dân địa phương”.
Anh Trần Văn Nam, một người dân địa phương cho biết: “Chùa Mèo là một điểm đến tâm linh rất ý nghĩa. Mỗi dịp đầu năm, tôi đều đến đây để cầu nguyện cho gia đình được bình an, hạnh phúc. Tôi cũng rất thích không gian cổ kính, thanh tịnh của ngôi chùa này”.
Lễ hội chùa Mèo không chỉ có ý nghĩa về mặt tâm linh mà còn góp phần quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Việc tổ chức lễ hội không chỉ tạo điều kiện để người dân địa phương giao lưu, gắn kết mà còn góp phần thúc đẩy du lịch, phát triển kinh tế - xã hội của huyện Lang Chánh.
Trong những năm gần đây, chính quyền địa phương đã có nhiều nỗ lực trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của lễ hội. Công tác tổ chức ngày càng chuyên nghiệp hơn, đảm bảo yếu tố trang nghiêm của phần lễ và tính phong phú, hấp dẫn của phần hội. Đồng thời, các hoạt động tuyên truyền nhằm nâng cao ý thức của người dân và du khách trong việc giữ gìn vệ sinh môi trường, bảo vệ cảnh quan di tích cũng được đẩy mạnh.
Chùa Mèo không chỉ là một điểm văn hóa tín ngưỡng, mà còn là niềm tự hào của người dân Lang Chánh, góp phần làm phong phú thêm bức tranh lễ hội truyền thống của xứ Thanh qua những nét văn hóa độc đáo của miền sơn cước./.
