Nội dung trên được nhấn mạnh tại Tọa đàm trực tuyến “Tăng cường bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Việt Nam trong tiến trình hội nhập thương mại điện tử quốc tế”, do Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (Bộ Công Thương) và Đại sứ quán Anh tại Việt Nam phối hợp với Tạp chí Công Thương tổ chức ngày 27/3.
Kinh doanh thương mại điện tử bùng nổ đi kèm những thách thức trong quản lý
Kinh doanh thương mại điện tử bùng nổ trên phạm vi toàn cầu trong những năm qua. Đặc biệt, Việt Nam luôn được đánh giá là một trong những thị trường có tốc độ phát triển thương mại điện tử nhanh nhất trong khu vực Đông Nam Á. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của hoạt động thương mại điện tử cũng đặt ra những thách thức đối với công tác quản lý, đấu tranh, ngăn chặn hàng giả, hàng kém chất lượng, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ…
Tại Việt Nam, theo Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), thương mại điện tử duy trì tốc độ tăng trưởng ấn tượng, đạt mức 18%-25% mỗi năm. Quy mô thị trường thương mại điện tử năm 2024 sớm vượt mốc 25 tỷ USD, tăng 20% so với năm 2023, chiếm tỷ trọng khoảng 9% so với tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước.
Tuy nhiên, song hành với sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử, nhiều vi phạm về buôn bán hàng giả, hàng cấm, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ cũng ngày càng nhiều, với phương thức thủ đoạn tinh vi và khó lường.
Theo ông Vũ Văn Trung, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Ban chấp hành Hội Bảo vệ Người tiêu dùng Việt Nam, sự ra đời của thương mại điện tử đã tạo cho các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức và kể cả toàn xã hội một không gian rất rộng mở và rất hữu hiệu, nhanh chóng cho sự tham gia của các cơ quan cũng như người tiêu dùng. Cùng với sự gia nhập đó, sự vi phạm quyền lợi người tiêu dùng trong thương mại điện tử cũng diễn ra nhanh chóng, đa dạng và tăng hơn rất nhiều.
Vì vậy, để ngăn chặn những hành vi vi phạm trong lĩnh vực này, ông Trung cho hay Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam và các hội thành viên tỉnh, thành phố đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nhằm cung cấp thông tin về những chủ thể, tổ chức, cá nhân kinh doanh trên sàn thương mại điện tử, giúp người tiêu dùng nâng cao ý thức bảo vệ khi mua sắm.
Hiện nay, thách thức lớn nhất của cơ quan quản lý là làm sao có thể tiếp nhận được phản ánh của người tiêu dùng về những khó khăn và những trải nghiệm không tốt của họ để có thể giải quyết được phần nào những vướng mắc của người tiêu dùng trong giao dịch thương mại điện tử.
Ngoài ra, vi phạm tại Việt Nam không dừng ở việc cung cấp hàng hóa không đảm bảo chất lượng, hàng vi phạm sở hữu trí tuệ… mà cao hơn còn là lừa đảo, chiếm đoạt tài sản trên nền tảng số… Trong khi đó, mô hình kinh doanh trên nền tảng số ở Việt Nam cực kỳ phức tạp, khó xác định ra được vi phạm. Điều này càng khó khăn hơn đối với thương mại điện tử xuyên biên giới và không phải người tiêu dùng nào cũng đủ công cụ, cũng biết cách yêu cầu doanh nghiệp đứng ra thương lượng qua hình thức trực tuyến, giải quyết khi có tranh chấp.
Cần tạo ra một môi trường kinh doanh minh bạch cho các doanh nghiệp và người tiêu dùng
Chia sẻ tại Tọa đàm, ông Iain Frew, Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ireland tại Việt Nam, cho rằng sự phát triển của thương mại điện tử đã và đang mang đến những cơ hội mới song cũng nhiều thách thức, liên quan đến bảo mật dữ liệu, khiếu nại về sản phẩm, lừa đảo trực tuyến... Việc đưa ra những giải pháp giải quyết tất cả những vấn đề này là hết sức cấp thiết.
Đại sứ Iain Frew chia sẻ trong bối cảnh thương mại điện tử phát triển nhanh chóng, hàng năm không chỉ có những sản phẩm, dịch vụ mới được cung cấp mà còn có nhiều cách thức tiếp cận mới đối với người tiêu dùng.
Chia sẻ kinh nghiệm quốc tế, ông Iain Frew cho biết mỗi tháng, người tiêu dùng chi tới 90 tỷ bảng Anh (khoảng 100 tỷ USD) cho hàng hóa.
“Họ làm như vậy vì họ biết họ có quyền. Những quyền đó được bảo vệ theo luật pháp và quy định”, Đại sứ Iain Frew nói, đồng thời ông nhấn mạnh vấn đề này không chỉ mang tính chất cốt lõi với người tiêu dùng, mà cũng rất quan trọng với các doanh nghiệp, bởi các doanh nghiệp biết rằng họ có một sân chơi bình đẳng để hoạt động, họ hiểu yêu cầu và nhu cầu của người tiêu dùng và họ phải tuân thủ luật pháp liên quan. Điều này cũng tạo ra một môi trường đầu tư dễ dự đoán và dễ hiểu cho các doanh nghiệp.
Cũng theo Đại sứ Iain Frew, Vương quốc Anh đã có hệ thống mạnh mẽ và toàn diện để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng từ nhiều năm nay, gồm cả việc mua hàng trực tiếp hoặc trực tuyến và cả hàng hóa cũng như dịch vụ, bao trùm khá nhiều vấn đề có thể phát sinh khi phải đối mặt với những thách thức của người tiêu dùng. Ví dụ, hệ thống này điều chỉnh các thỏa thuận công bằng, hay việc bán các sản phẩm tài chính. Hệ thống này cũng giải quyết vấn đề an toàn sản phẩm hoặc thu hồi sản phẩm khi cần thiết.
Liên quan đến bảo mật dữ liệu, khiếu nại về sản phẩm, lừa đảo trực tuyến... tại Vương quốc Anh, những vấn đề này lần đầu được đưa vào trong các quy định về bảo vệ người tiêu dùng vào năm 2000. Đạo luật Bảo vệ người tiêu dùng năm 2015 của Vương quốc Anh đã đưa ra các điều khoản mới đặc biệt để giải quyết các vấn đề liên quan đến giao dịch mua bán trực tuyến, qua đó cung cấp một nền tảng vững chắc cho việc bảo vệ người tiêu dùng tại quốc gia này.
Tuy nhiên, trong bối cảnh thương mại điện tử phát triển nhanh chóng, hàng năm, không chỉ có những sản phẩm, dịch vụ mới được cung cấp mà còn có cả nhiều cách thức tiếp cận mới đối với người tiêu dùng. Vì vậy, Đại sứ Iain Frew nhấn mạnh, điều quan trọng là phải có một hệ thống quy định không chỉ thiết lập các quyền, biện pháp bảo vệ và các cách thức tìm kiếm bồi thường, mà còn dự đoán những thay đổi đó, hoặc một hệ thống có thể rà soát và cập nhật các biện pháp bảo vệ đó.
Kỳ vọng những bước tiến mới trong hợp tác quốc tế bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng
Tại Việt Nam, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7/2024 là một dấu mốc quan trọng đánh dấu việc hoàn thiện khung pháp lý bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Bà Nguyễn Quỳnh Anh, Phó Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia cho biết Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 đã có những điều chỉnh và có những quy định rất chi tiết về nghĩa vụ của từng chủ thể trong tiêu dùng trên không gian mạng, bao gồm cả chủ sàn thương mại điện tử; tổ chức, cá nhân kinh doanh trên sàn và người có sức ảnh hưởng. Đối với sàn thương mại điện tử hoặc chủ của nền tảng số, nền tảng số trung gian, Luật yêu cầu phải công khai đầu mối để xử lý khiếu nại của người tiêu dùng.
Ngoài ra, khi người tiêu dùng có bất cứ khiếu nại nào đó có thể tìm đến người chủ shop hoặc yêu cầu sàn thương mại điện tử phải cung cấp đầu mối để cuối cùng giải quyết được khiếu nại của người tiêu dùng.
“Doanh nghiệp phải minh bạch và công khai thông tin về sản phẩm, nói rõ nguồn gốc của sản phẩm, công dụng, chất lượng, thậm chí là cả khối lượng, hay cả những tiêu chuẩn rất cụ thể khác… để người tiêu dùng khi tìm kiếm sẽ có tất cả những thông tin như thể họ nhìn thấy sản phẩm đó trước mặt mình”, bà Nguyễn Quỳnh Anh cho biết.
Đặc biệt, với những người có tầm ảnh hưởng, theo bà Nguyễn Quỳnh Anh, những người này khi muốn bán hàng phải có trách nhiệm cung cấp thông tin, có trách nhiệm với những sản phẩm mà họ quảng cáo. Đây là một trách nhiệm rất mới và cũng được yêu cầu đưa vào điều chỉnh trong Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Ngoài ra, khi giao dịch, người tiêu dùng phải được bảo vệ thông tin của người tiêu dùng bao gồm thông tin của cá nhân họ và thông tin về những giao dịch của họ. Những vi phạm, quyết định xử phạt cần được công khai để người tiêu dùng, xã hội biết được và có quyền lựa chọn trong lần tiêu dùng hay hợp tác tiếp theo. Đây cũng là công cụ để người tiêu dùng tự bảo vệ mình, cảm thấy yên tâm hơn khi tham gia giao dịch trực tuyến; cũng là công cụ “răn đe” để cho những đối tượng khác đang có ý định manh nha phải cảnh giác, tự điều chỉnh không để xảy ra những hành vi như vậy.
Cuối cùng, một điểm mới đối với Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đó là việc giải quyết tranh chấp. Luật đã đưa ra một giải pháp là giải quyết tranh chấp trên nền tảng số, hay chính là sử dụng hình thức giải quyết tranh chấp trực tuyến và kết quả của việc giải quyết tranh chấp đó cũng được công nhận.
Trong bối cảnh đó, việc hợp tác quốc tế trong bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là rất cần thiết. Mới đây, Ủy ban Cạnh tranh quốc gia phối hợp với Đại sứ quán Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ai-len đã ký kết Bản ghi nhớ hợp tác về bảo vệ người tiêu dùng, có hiệu lực đến tháng 3/2028.
Đây sẽ là cầu nối để hai bên hợp tác trong việc nâng cao hành vi, kiến thức về pháp luật bảo vệ người tiêu dùng, an toàn sản phẩm cho người tiêu dùng và tăng cường công tác giám sát, thu hồi sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật; hợp tác chia sẻ kinh nghiệm trong phát triển công tác bảo vệ người tiêu dùng, duy trì tính minh bạch thông tin cho người tiêu dùng ở cả thị trường truyền thống lẫn thương mại điện tử.
“Chúng tôi rất trông đợi vào Bản ghi nhớ để tìm ra phương án, học tập kinh nghiệm của Vương quốc Anh trong việc ghi nhận, tiếp nhận thông tin từ người tiêu dùng; thu hồi sản phẩm, kiểm soát hàng hóa lưu thông…”, bà Nguyễn Quỳnh Anh chia sẻ.
Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Ban chấp hành Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam Vũ Văn Trung cho rằng, trong lĩnh vực thương mại điện tử, người tiêu dùng luôn ở thế yếu vì thiếu thông tin, thiếu kiến thức. Do đó, để làm tốt công tác bảo vệ người tiêu dùng ở lĩnh vực này trong thời gian tới, cần đẩy mạnh tuyên truyền, cảnh báo về các hành vi vi phạm. Về phía người tiêu dùng, “hãy mạnh dạn lên tiếng để tự bảo vệ quyền lợi của mình, từ đó cơ quan quản lý, các hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sẽ vào cuộc”, ông Trung đề xuất./.
