Ở các cơ quan báo chí, đội ngũ phóng viên, nhà báo giữ một vị trí hết sức quan trọng. Trong cơ cấu tổ chức và hoạt động tòa soạn, họ là những người “chuyên đi lấy tin tức, tài liệu để viết bài” (Từ điển tiếng Việt, tr1009). Cụ thể hơn, họ có nhiệm vụ thông qua hoạt động của mình trực tiếp triển khai kế hoạch thông tin của tòa soạn, trực tiếp phổ biến đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, đồng thời đi cơ sở, thu thập thông tin, phân tích, đánh giá thực tiễn để báo cáo tòa soạn và trực tiếp sáng tạo nên các tác phẩm báo chí.
Những báo cáo, những phản ánh kịp thời, đầy đủ, chính xác của phóng viên là cơ sở quan trọng để cơ quan báo chí đề ra những nhiệm vụ tuyên truyền đúng đắn, phù hợp với thực tiễn, đảm bảo thực hiện đúng đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước và tôn chỉ, mục đích của tờ báo.
Mỗi tờ báo, mỗi chương trình phát thanh, truyền hình sẽ không được gọi là hay, là thiết thực nếu thiếu đi những tác phẩm báo chí đề cập đến những vấn đề nóng hổi nhất, có ý nghĩa thời sự nhất đối với công chúng. Cơ sở để hình thành những tác phẩm báo chí có giá trị như thế chính là sự gặp gỡ, giao thoa giữa hai dòng thông tin: Dòng thông tin chỉ đạo là quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng và nhà nước được thể hiện bằng nhiệm vụ, kế hoạch tuyên truyền của cơ quan báo chí và dòng thông tin phản hồi từ cơ sở, chủ yếu do phóng viên thu thập được. Bởi vì phóng viên, do tính chất phân công lao động trong tòa soạn luôn “sống” ở đầu nguồn tin tức, kịp thời phát hiện những đề tài, những vấn đề nảy sinh từ thực tiễn, có điều kiện quan sát, phân tích, lý giải thực tiễn, trên cơ sở đó họ mới có thể viết đúng, viết trúng và viết hay.
Uy tín của mỗi tờ báo, Tạp chí, Đài Phát thanh, Đài Truyền hình phụ thuộc rất lớn vào khả năng làm việc, sức sáng tạo của lực lượng này. Trong xu thế của thời kỳ hội nhập, dấu ấn của sự phụ thuộc ấy càng rõ nét hơn, bởi đội ngũ nhà báo giỏi, khả năng làm việc mang tính chuyên nghiệp cao sẽ góp phần không nhỏ xây dựng thương hiệu của tờ báo, đưa tòa soạn vượt qua cuộc cạnh tranh khốc liệt để tồn tại và phát triển. Mục tiêu của chúng ta hiện nay là xây dựng một đội ngũ nhà báo chuyên nghiệp. Theo Từ điển Tiếng Việt, khái niệm chuyên nghiệp được định nghĩa là một nghề nghiệp chuyên môn “có tính chuyên môn hóa cao, đáp ứng yêu cầu về chất lượng” (Từ điển tiếng Việt, tr254). Vậy xây dựng đội ngũ nhà báo chuyên nghiệp là xây dựng đội ngũ nhà báo có khả năng làm việc “đáp ứng yêu cầu về chất lượng” và “có tính chuyên môn hóa cao”.
Đội ngũ phóng viên ở mỗi cơ quan báo chí đều đã được tuyển chọn theo yêu cầu xác định để thực hiện tôn chỉ mục đích của tờ báo. Họ có thể đầy lòng yêu nghề, không ngại khó, sẵn sàng đi thực tế cơ sở để kiếm tìm đề tài, nhưng để trở thành những phóng viên giỏi, biết làm việc một cách chuyên nghiệp, họ cần được đào luyện và trải qua nhiều thử thách. Ngoài tinh thần trách nhiệm, biết xây dựng kế hoạch làm việc khoa học, họ phải có “cảm quan thính nhạy” để phát hiện và nắm bắt những vấn đề nóng hổi nhất, có khả năng chọn lọc được những sự kiện có ý nghĩa nhất trong thực tiễn để phản ánh. Và hơn hết, những nhà báo biết làm việc một cách chuyên nghiệp còn cần phải có năng lực thể hiện trong tác phẩm báo chí của mình nhằm chuyển tải cao nhất lượng thông tin cần thiết cho độc giả.
Lao động của nhà báo là sáng tạo, không thể dập khuôn máy móc. Để sáng tạo một tác phẩm báo chí dù ngắn nhất là cái tin, hay “dài hơi” như những phóng sự, tường thuật, điều tra dài kỳ, bút ký, ký sự... Phóng viên phải trải qua một quá trình lao động vất vả. Cái sự “đi, đọc, nghĩ, viết” chính là 4 khâu cơ bản của quá trình sáng tạo đã được đúc kết, được cô đọng trong những tài liệu nghiệp vụ đã có. Người phóng viên giỏi có khả năng làm việc mang tính chuyên nghiệp cao là người thực hiện nhuần nhuyễn những nhiệm vụ đó và có kế hoạch thực hiện những nhiệm vụ đó một cách khoa học trong quá trình tác nghiệp.
Phóng viên biết làm việc chuyên nghiệp phải năng động, nhạy bén, chủ động tìm tòi, phát hiện sự kiện, chọn lọc và phản ánh hiện thực có định hướng. Một bài báo có giá trị bao giờ cũng là một tác phẩm đã được tác giả dày công chuẩn bị, tìm tòi, lựa chọn, tìm cách thể hiện để đạt mục đích đã được định trước, không bao giờ là ngẫu nhiên.
Phát hiện vấn đề - đề tài và thể hiện thành tác phẩm báo chí là một việc làm đòi hỏi tính chuyên nghiệp cao. Hoạt động này yêu cầu mỗi nhà báo phải có sự say mê, lòng yêu nghề, năng lực phát hiện và trình độ sử dụng ngôn ngữ để thể hiện. Khả năng đó là thước đo trình độ văn hóa nền, cùng với đó là trách nhiệm, ý thức sáng tạo và phương pháp làm việc khoa học, nghiêm túc, kịp thời khắc phục những sai sót cả nội dung và hình thức để nâng cao chất lượng tác phẩm. Đây chính là yếu tố cơ bản làm nên thương hiệu và cũng chính là yếu tố thể hiện tính chuyên nghiệp của nhà báo. Nghề làm báo là nghề mở, nghề luôn luôn sáng tạo, bản thân sự kiện thay đổi theo không gian, thời gian, hiện thực luôn sống động, tươi mới, nếu nhà báo không có tư duy sáng tạo chỉ có thể trở thành thợ viết báo chứ không thể trở thành nhà báo chuyên nghiệp theo đúng nghĩa.
