Phát triển vùng trồng sâm gắn với du lịch sinh thái
Theo thống kê của các nhà khoa học cho thấy riêng các loài thực vật bậc cao có mạch đã phát hiện trong các hệ sinh thái rừng ở Việt Nam có tới hơn 5.117 loài và dưới loài được sử dụng làm thuốc chữa bệnh và bồi bổ sức khỏe. Trong đó, hầu hết loài cây dược liệu quý, hiếm, có giá trị kinh tế cao đều phân bố trong các hệ sinh thái rừng tự nhiên như: Sâm Lai Châu, sâm vũ diệp, tam thất hoang, bách hợp, thông đỏ, vàng đắng, hoàng liên ô rô, hoàng liên gai, thanh thiên quỳ, lan kim tuyến…
Hầu hết các loài thảo dược quý, có giá trị đều sống dưới tán rừng, nhất là dưới tán rừng nguyên sinh. Hiện nay cả nước có hơn 10,1 triệu ha rừng tự nhiên. Đây là lợi thế, tiềm năng rất lớn, có tính khả thi để phát triển các loại dược liệu dưới tán rừng.
Phát triển vùng trồng sâm gắn với du lịch sinh thái leo núi cao như đỉnh Putaleng, Pusilung, Puxamcap… đang là hướng phát triển bền vững của ngành sâm Lai Châu. Tại vùng cộng đồng người Mông, Dao, La Hủ… các doanh nghiệp, HTX, tổ hợp tác trồng sâm đã hình thành lên các tour du lịch. Tại các bản như Sin Chải, Sì Thâu Chải, xã Hồ Thầu; Lao Chải 1, xã Khun Há (huyện Tam Đường) du khách không chỉ được khám phá, tìm hiểu văn hóa các dân tộc, mà còn được tham quan, trải nghiệm mua sâm và cùng tham gia trồng, thu hái sâm.
Là một huyện vùng cao biên giới của tỉnh Lai Châu, những năm qua, với sự quan tâm đặc biệt của chính quyền tỉnh Lai Châu, sự nỗ lực của nhân dân các dân tộc, Sìn Hồ đã trở thành một điểm đến, thu hút các nhà đầu tư phát triển vùng dược liệu Sâm Lai Châu, Đương quy, Atisô,… gắn với du lịch sinh thái và phát triển các sản phẩm nông nghiệp chủ lực.
Theo UBND huyện Sìn Hồ cho biết, trong giai đoạn 2021-2025, địa phương đã mời gọi, thu hút các nhà đầu tư đến tìm hiểu và đầu tư các dự án về dược liệu như: Sâm Lai Châu, Đương Quy, Atisô... Đến nay, trên địa bàn huyện có 2 Công ty (Công ty CP Thái Minh, Công ty Cổ phần Sao Đỏ Tây Bắc), 2 Hợp tác xã (Hợp tác xã Sâm Lai Châu, HTX Nông sản dược liệu cao nguyên Sìn Hồ) và 11 cá nhân, hộ gia đình thực hiện trồng Sâm Lai Châu tại các xã: Tả Phìn, Sả Dề Phìn, Phăng Sô Lin và Thị trấn Sìn Hồ với tổng diện tích khoảng 7,5; ngoài ra còn có một số cây dược liệu khác như: Đương quy với diện tích gần 150ha, cây Khoai Sâm g130ha, Đỗ trọng 13ha,… Qua đó, góp phần thúc đẩy các sản phẩm nông nghiệp của huyện đến với thị trường trong và ngoài tỉnh, tạo thu nhập, giải quyết việc làm cho nhân dân các xã trên địa bàn huyện.
Việc phát triển cây dược liệu ở Sìn Hồ đã và đang mang lại giá trị kinh tế rất lớn, trong đó có cả thu nhập đến từ việc phát triển du lịch sinh thái. Tình hình phát triển kinh tế - xã hội của huyện tiếp tục có bước phát triển, thu nhập bình quân đầu người năm sau tăng cao hơn năm trước. Hoạt động sản xuất nông - lâm nghiệp được quan tâm chỉ đạo, thực hiện đã hình thành một số sản phẩm nông nghiệp chủ lực; 23 sản phẩm OCOP được công nhận 3 sao. Các chương trình mục tiêu quốc gia được triển khai thực hiện kịp thời; các chính sách an sinh xã hội, đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho người lao động đạt kết quả tích cực.
Hiện nay, mô hình HTX bảo tồn và phát triển giống sâm núi Lai Châu đang được triển khai là bước đi đúng đắn trong việc bảo tồn nguồn gen giống quý hiếm, từng bước khẳng định giá trị của sâm quý trên thị trường. Với định hướng và phát triển bền vững, giống sâm quý ở Lai Châu đã trở thành cây trồng mang lại giá trị kinh tế cao, góp phần cải thiện đời sống của nhân dân vùng cao.
Ông Nguyễn Trọng Lịch, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Lai Châu cho biết, việc nhân rộng mô hình này không chỉ giúp bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên mà còn mở ra cơ hội phát triển bền vững cho các địa phương khác. Sự hỗ trợ từ các chính sách khuyến khích của nhà nước và sự chủ động của người dân sẽ là chìa khóa để đưa sâm Lai Châu trở thành một thương hiệu nông sản đặc trưng vùng cao Tây Bắc.
Theo ông Lịch: "Hiện nay tỉnh đang triển khai xây dựng và ban hành kế hoạch phát triển sâm trên địa bàn. Phấn đấu đến năm 2030 đạt khoảng 3.000ha và đến năm 2045 trồng thêm 7.000ha để đạt được 10.000ha sâm. Chúng tôi đã chỉ đạo các xã hướng dẫn bà con thực hiện liên kết với các doanh nghiệp để phát triển sâm và hỗ trợ theo chính sách của tỉnh để bà con có thể phát triển theo chuỗi để có thể hướng tới xuất bán và xuất khẩu".
Nâng tầm giá trị sâm Lai Châu mang thương hiệu quốc gia
Nghị quyết số 17 năm 2024 của Tỉnh ủy Lai Châu về phát triển sâm Lai Châu giai đoạn 2024 - 2030, định hướng đến năm 2035 đã đặt mục tiêu phấn đấu sản lượng khai thác sâm Lai Châu năm 2030 đạt khoảng 30 tấn/năm. Các sản phẩm sâm được đảm bảo nguồn gốc xuất xứ, đạt tiêu chuẩn GACP-WHO hoặc tương đương. Đến năm 2035, phấn đấu đưa sâm Lai Châu cùng với sâm Việt Nam trở thành ngành hàng mang thương hiệu quốc gia, có giá trị xuất khẩu cao, tiến tới mang thương hiệu quốc tế, tạo nguồn thu quan trọng cho địa phương.
Mục tiêu này đang được các cấp, ngành ở địa phương cụ thể hóa, bởi theo đánh giá của các nhà nghiên cứu, sâm Lai Châu có nguồn gen đặc biệt quý hiếm, có thành phần Saponin phong phú tương tự như sâm Ngọc Linh, với 52 hoạt chất quý hiếm. Đến nay toàn tỉnh Lai Châu đang bảo tồn khoảng 1.200 cây sâm mẹ ngoài tự nhiên, gây trồng trên 21.000 cây mô hình và đã phát triển trồng được gần 100ha. Ngoài diện tích do trên 200 hộ dân tự thuần hóa cây tự nhiên và nhân rộng, hiện địa phương đã thu hút được gần 30 doanh nghiệp trong và ngoài nước vào đầu tư.
Riêng đối với cây sâm Lai Châu, tỉnh xác định đây là loài cây đặc hữu, có tiềm năng, thế mạnh lớn trong phát triển theo hướng sản xuất hàng hóa tập trung. UBND tỉnh Lai Châu đã chỉ đạo cơ quan chuyên môn nghiên cứu, rà soát và xây dựng bản đồ vùng thích hợp trồng sâm Lai Châu của tỉnh, tham mưu UBND tỉnh đề xuất các nội dung tham gia của tỉnh Lai Châu vào Chương trình phát triển sâm Việt Nam và xây dựng kế hoạch phát triển sâm Lai Châu với quy mô phát triển đến năm 2030 là 3.000ha và đến năm 2045 phát triển mới thêm 7.000ha, đưa tổng diện tích sâm Lai Châu của tỉnh lên 10.000ha”.
Về định hướng thu hút đầu tư, Lai Châu đặt kế hoạch xây dựng cơ sở sản xuất cây giống dược liệu, khuyến khích thu hút đầu tư xây dựng 7 cơ sở sản xuất cây giống dược liệu, trong đó 5 cơ sở có sản phẩm chính là cây giống sâm Lai Châu, 2 trung tâm sản xuất giống công nghệ cao.
Tại Lai Châu, một số mô hình du lịch nông thôn đã được đưa vào khai thác, kết hợp cùng người dân địa phương để tạo ra những giá trị, trải nghiệm mới cho du khách. Theo đó, du khách có thể trải nghiệm một ngày cùng người Mông làm thảo quả; người Dao làm rong, chăm sóc vườn dược liệu quý; cùng người Thái làm lúa, sáng ra đồng, lên nương bữa trưa cơm nắm, nước suối khe, tối về ấm cúng với bữa ăn bên bếp lửa, thưởng thức tiếng hát, điệu khèn, điệu múa bản địa…
Với những du khách ưa loại hình du lịch mạo hiểm, có thể leo các đỉnh núi cao Lai Châu, thưởng trà cổ thụ theo cách riêng (trà đâm, trà vò), qua rừng trúc hái măng…
Lai Châu cũng quy hoạch và phát triển vùng trồng sâm để hướng tới phục vụ dòng khách du lịch có khả năng chi trả cao. Đến đây du khách sẽ được tham quan vườn sâm, tìm hiểu quá trình sinh trưởng, xem cách chăm sóc dược liệu quý và trực tiếp thu hái sâm để cùng người dân bản địa chế biến thành những món ăn bổ dưỡng như gà tần sâm, sâm ngâm mật ong, trà sâm…
Bảo tồn và phát triển sâm Lai Châu gắn với du lịch đang mở ra cơ hội lớn để nâng cao giá trị kinh tế, góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Việc kết hợp giữa bảo vệ và phát triển sâm với mô hình du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm đang giúp Lai Châu khẳng định được thương hiệu độc đáo, thu hút du khách, đồng thời tạo ra những sản phẩm du lịch đặc sắc và bền vững. Nếu triển khai hiệu quả hơn nữa, Lai Châu sẽ không chỉ giữ gìn được giá trị văn hóa và tài nguyên thiên nhiên mà còn mở ra cơ hội phát triển kinh tế, giúp người dân xóa nghèo và vươn lên làm giàu bền vững./.
Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt chương trình phát triển sâm Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045. Mục tiêu từ nay đến năm 2030 là bảo tồn nguồn gen sâm Việt Nam ngoài tự nhiên gắn với bảo vệ phát triển rừng, bảo tồn đa dạng sinh học cho hệ sinh thái rừng. Phấn đấu diện tích trồng sâm Việt Nam đạt khoảng 31.000ha vào năm 2030 và 100% diện tích sâm Việt Nam được cấp mã số vùng trồng và chỉ dẫn địa lý.
Đến năm 2045, sâm Việt Nam phấn đấu trở thành ngành hàng mang thương hiệu quốc tế, có giá trị xuất khẩu cao, tạo nguồn thu quan trọng cho các địa phương. Để đạt được mục tiêu này, việc nâng cao chuỗi giá trị trong phát triển, quảng bá sâm là cần thiết và đang được các bộ, ngành, địa phương đặc biệt quan tâm.
Đây cũng chính là mục tiêu đề ra trong tiểu dự án 2, Dự án 3 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030 tập trung vào việc hình thành hệ thống chuỗi giá trị phát triển dược liệu quý; hình thành ý thức nuôi trồng dược liệu theo chuỗi giá trị và bảo tồn nguồn gien dược liệu đảm bảo các quy trình và tiêu chuẩn quản lý chất lượng; kết hợp bảo vệ và phát triển rừng bền vững.
