Năm 2022, xuất khẩu thủy sản ghi nhận mức kỷ lục 11 tỷ USD. Trong đó, 3 quý đầu năm liên tục tăng trưởng dương ở mức cao từ 34 - 46% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, sang quý IV, xu hướng xuất khẩu đã đảo chiều sang tăng trưởng âm hơn 9% và giảm sâu ở tất cả các ngành hàng do tác động của lạm phát ở các thị trường.
Tiếp đà giảm sâu này, số liệu vừa được Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) công bố cho thấy, xuất khẩu thủy sản tháng đầu tiên năm 2023 giảm 31% đạt khoảng 600 triệu USD. Trong đó, cá tra, tôm, cá ngừ lần lượt ghi nhận mức giảm 50%, 46% và 32%. Riêng mực, bạch tuộc vẫn giữ được tăng trưởng dương 4% và các loài cá biển khác tăng 6%.
Xuất khẩu sang các thị trường chính trong tháng 1/2023 đều giảm mạnh, trong đó xuất khẩu sang Mỹ giảm 56%, Trung Quốc – Hong Kong giảm 55%, EU giảm 35%...
Theo các chuyên gia kinh tế, năm 2023 vẫn còn nhiều rủi ro, bao gồm nguy cơ leo thang chiến tranh ở Ukraine và sự xuất hiện của một cuộc chiến thương mại xuyên Đại Tây Dương có thể tiếp tục ảnh hưởng đến nguồn cung thủy sản ở các thị trường lớn. Bối cảnh đó cũng có thể coi là cơ hội cho thủy sản Việt Nam tăng cung cấp sang các thị trường Mỹ, Trung Quốc, EU…
VASEP dự báo, bức tranh xuất khẩu thủy sản sẽ không thể bừng sáng trở lại ngay trong những tháng đầu năm khi mà nền kinh tế thế giới được dự báo có thể sẽ rơi vào suy thoái trong năm nay. Tuy nhiên, đối với các thị trường tiêu thụ, thủy sản vẫn là mặt hàng thực phẩm thiết yếu và nhu cầu sẽ không thể sụt giảm quá mạnh. Sẽ có điều chỉnh về nhu cầu theo phân khúc sản phẩm. Theo đó, lợi thế sẽ nghiêng nhiều hơn về các ngành hàng có giá vừa phải vì phù hợp với tầng lớp người tiêu dùng thu nhập thấp hoặc trung bình – vốn là nhóm bị ảnh hưởng mạnh nhất bởi lạm phát.
Ngoài ra, việc Trung Quốc mở cửa mang lại hy vọng lớn về sự hồi phục nhu cầu không chỉ ở thị trường này mà cả các thị trường khác trên thế giới, khi mà du lịch và giao thương được thông suốt. Và sự hồi phục mà thị trường này mang lại cũng sẽ có kết quả rõ ràng ít nhất là từ quý 2/2023. Bên cạnh đó, chúng ta vẫn có thể lạc quan vào những thị trường được đánh giá có nền kinh tế tăng trưởng trong năm nay như khu vực châu Á, Trung Đông…
Trong bối cảnh đó, theo VASEP quan trọng là doanh nghiệp thủy sản cần đảm bảo sức khỏe tài chính để duy trì sản xuất ổn định, sẵn sàng nguồn nguyên liệu khi thị trường tiêu thụ hồi phục có thể đáp ứng nguồn cung. Hơn nữa, doanh nghiệp có thể tận dụng lợi thế của từng ngành hàng về nguồn cung và yếu tố thị trường tiêu thụ thông qua việc nắm bắt thông tin thị trường và dự báo. Bên cạnh đó, điều kiện cho môi trường kinh doanh cũng đang dần được cải thiện theo hướng hỗ trợ sản xuất, xuất khẩu nhiều hơn.
Cũng theo VASEP, trong năm 2023, cộng đồng doanh nghiệp ngành thủy sản đối mặt với 8 vướng mắc lớn, cần tháo gỡ trong năm nay. Thứ nhất, vướng mắc về quy định ngưỡng phospho tại QCVN 11-MT:2015 cho nước thải chế biến thuỷ sản cũng như tại Dự thảo QCVN nước thải công nghiệp 2021 là quá nghiêm ngặt và chưa có quy định riêng về tiêu chuẩn nước thải ao nuôi tôm, cá tra thâm canh.
Thứ hai, bất cập về việc bùn thải thủy sản chưa được phân loại là mã TT-R - mã cho chất thải rắn công nghiệp thông thường)
Thứ ba, bất cập về quy chế quản lý, sử dụng đóng góp tài chính của nhà sản xuất, nhập khẩu vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ tái chế, xử lý chất thải
Thứ tư, vướng mắc về quy định sử dụng muối i-ốt trong chế biến thực phẩm quy định tại NĐ 09/2016/NĐ-CP đến nay vẫn chưa được sửa đổi và chưa nhận được phản hồi cụ thể từ Bộ Y tế.
Thứ năm, liên quan đến ghi nhãn dinh dưỡng đối với thực phẩm, Bộ Y tế đang lấy ý kiến cho dự thảo, trong đó có nhiều quy định chưa phù hợp với khu vực và quốc tế, chưa phù hợp với nguyên tắc quản lý rủi ro, không phù hợp với Nghị định 111/2021/NĐ-CP, thực tiễn Việt Nam, và thông lệ quốc tế. Theo đó, gây tốn kém, ảnh hưởng tiêu cực đến sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Tuy nhiên, Bộ Y tế chưa tiếp thu các góp ý của các hiệp hội ngành hàng thực phẩm. Đến nay, Bộ chưa đưa ra thêm dự thảo mới nhưng cũng chưa ban hành thông tư này.
Bên cạnh đó, quy định mức thu kinh phí công đoàn 2% quỹ lương và quy định tỷ lệ đóng BHXH cao đang là gánh nặng chi phí với doanh nghiệp. Hai vướng mắc này đều được VASEP và các hiệp hội nhiều lần có văn bản kiến nghị và trao đổi tại các cuộc họp với Chính phủ, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam và Bộ Lao động - Thương binh và xã hội nhưng chưa được xem xét.
VASEP cho rằng, năm 2023 được dự báo là năm khó khăn đối với doanh nghiệp xuất khẩu vì kinh tế thế giới có dấu hiệu suy thoái ảnh hưởng đến nhu cầu tiêu thụ hàng hóa và thực phẩm. Cộng đồng doanh nghiệp kỳ vọng môi trường kinh doanh trong nước sẽ bớt áp lực hơn, để sức khỏe doanh nghiệp được duy trì ổn định đối phó với lạm phát và các chi phí đầu vào tăng cao và để có đà hồi phục khi thế giới ổn định trở lại.
