Thế nhưng, khác với mọi năm, lễ hội năm nay mang một ý nghĩa đặc biệt. Không chỉ là dịp tôn vinh thương hiệu Xoài Yên Châu – sản vật đã vươn xa ra thị trường trong và ngoài nước, ngày hội còn đánh dấu một cột mốc giàu cảm xúc: 5 cây cổ thụ tại các bản làng được chính thức công nhận là Cây Di sản Việt Nam. Một khoảnh khắc mang tính biểu tượng, khi trái ngọt hôm nay được kết nối sâu xa với gốc rễ bao đời trước.
Những gốc xoài tròn vài trăm năm tuổi nơi đây vẫn lặng lẽ đứng giữa đất trời, vững chãi như những chứng nhân lịch sử. Từng chùm quả vàng ươm, thơm dịu, mang theo hương vị của đất, của gió, và hơn hết, của ký ức cộng đồng. Từ ngày 30/5 đến 1/6, dưới tán cây ấy, một chuỗi hoạt động đa sắc màu được tổ chức như thi hái xoài, múa xòe, trình diễn trang phục dân tộc, tái hiện lễ hội Đông Sửa... Mỗi góc bản Khá đều như được nhuộm một lớp áo mới – rực rỡ, rộn ràng nhưng vẫn đậm đà hồn cốt vùng cao.
Trên những sườn đồi ngập tràn nắng, các đoàn khách theo chân người bản địa tham quan, trải nghiệm những vườn xoài trĩu quả. Nhiều người dừng bước dưới một gốc me cổ, nhẹ nhàng đặt tay lên lớp vỏ cây sần sùi và thầm thì: “Cây này đã chứng kiến bao nhiêu thế hệ lớn lên, đi xa rồi trở lại…” – một khoảnh khắc khiến khoảng cách giữa con người và thiên nhiên dường như tan biến.
Điều khiến không khí lễ hội năm nay đặc biệt hơn bao giờ hết là sự hiện diện của những người “kể chuyện bằng cây và đất” – những nông dân âm thầm chăm sóc từng gốc xoài, gốc chè cổ như chính máu thịt của mình. Giờ đây, họ được xướng tên, được tri ân. Cùng với họ là lãnh đạo huyện, đại diện Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, các nhà nghiên cứu và hàng trăm du khách từ khắp mọi miền – tất cả cùng hòa vào một không gian chung nơi nông dân là nghệ nhân, và cây cổ thụ là chứng nhân của thời gian.
Bởi lẽ, mỗi cây cổ thụ được vinh danh không chỉ là một cá thể sinh học quý, mà còn là biểu tượng sống của cả một nền văn hóa, một dòng chảy ký ức. Dưới gốc đa ở bản Luông từng vang vọng tiếng trống lễ cúng bản. Những cây chè cổ thụ ở Ôn Ốc xã Mường Lựm là nguồn sinh kế bao đời và là biểu tượng cho sự trường thọ, bền vững. Còn cây xoài tròn bản Khá không chỉ cho quả ngọt, bên cạnh đó cho cả niềm kiêu hãnh của người dân tộc Thái nơi đây.
Việc công nhận 5 Cây Di sản Việt Nam là minh chứng cho tương lai khởi sắc của vùng đất đầy nắng gió những lại dễ chịu chứ không gắt như cái nắng miền trung, là sự tôn trọng với cội nguồn – nơi văn hóa, tín ngưỡng và phát triển sản xuất hòa quyện trong từng tán lá cây cổ thụ.
Ngày hội Yên Châu ngoài việc giới thiệu sản vật, còn là một bản hòa ca văn hóa, nơi tiếng đàn tính, điệu múa xòe, những trò chơi dân gian và sản phẩm thủ công cùng ngân vang với tiếng cười của du khách. Người ta không chỉ đến Yên Châu để mua xoài, mà để sống trong một thế giới nơi cây và người cùng kể chuyện.
Tâm điểm lễ hội là Lễ trao bằng công nhận Cây Di sản Việt Nam, diễn ra trong không khí trang trọng mà đầy xúc động. Lá cờ Di sản được cắm xuống mảnh đất vùng cao – không chỉ như lời chúc phúc từ thiên nhiên, mà như một cam kết cho tương lai phát triển bền vững và tôn trọng những điều đã có từ ngàn đời xưa.
Hiện tại, Yên Châu có hơn 3.300 ha xoài, sản lượng năm 2025 dự kiến đạt trên 26.000 tấn. Trong khi đó, 5 cây cổ thụ vừa được vinh danh lại đại diện cho một khía cạnh khác: sự cân bằng giữa sản xuất và bảo tồn, giữa kinh tế và tâm linh, giữa hiện tại và quá khứ.
Hàng nghìn lượt khách đã rời Yên Châu mang theo không chỉ những túi xoài chín mọng, mà còn là một mảnh ký ức Tây Bắc – đậm đà, khó quên. Có người dân thốt lên xúc động: “Chúng tôi vẫn chăm những cây ấy như người thân. Giờ chúng được cả nước biết đến, chúng tôi như được công nhận.”
Trong ánh nhìn đầy hy vọng của chính quyền địa phương, từ bóng mát những tán cây di sản hôm nay, Yên Châu có thể vươn lên thành điểm sáng của nông nghiệp xanh, du lịch cộng đồng và bảo tồn thiên nhiên của huyện Yên Châu. Xa hơn, đó là một chặng đường mới trong xây dựng nông thôn mới – nơi bản sắc được gìn giữ, người dân là trung tâm và di sản trở thành động lực phát triển.
Và như thế, sự kiện vinh danh Cây Di sản Việt Nam tại Yên Châu không chỉ là một dấu ấn của một mùa lễ hội, mà là sự khởi đầu của một tư duy phát triển mới: nơi nông sản có thể kể chuyện, nơi cây cối lưu giữ linh hồn vùng đất, và nơi niềm tin vào một tương lai xanh – sạch – bền vững bắt đầu từ những gì gần gũi nhất: một gốc cây, một quả xoài, một ký ức bản làng./.
