Theo điều tra toàn cầu về tình hình sử dụng thuốc lá ở người trưởng thành tại Việt Nam, tổng chi phí điều trị và tổn thất do mất khả năng lao động vì ốm đau và tử vong sớm do 5 nhóm bệnh (ung thư phổi, ung thư đường tiêu hóa - hô hấp trên, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, nhồi máu cơ tim, đột quỵ) trong số 25 bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá là 24.000 tỷ đồng/năm. Việt Nam hiện vẫn đang là 1 trong 15 quốc gia có mức tiêu thụ thuốc lá cao nhất thế giới.
Vô cùng nguy hiểm dưới vỏ bọc an toàn
Nhiều người lầm tưởng thuốc lá điện tử là an toàn, nhưng theo Tổ chức Chiến dịch vì trẻ em không thuốc lá Hoa Kỳ, thuốc lá điện tử vẫn có rủi ro cho người dùng hoặc những người tiếp xúc với khói thuốc từ thuốc lá điện tử. Các kim loại cũng được tìm thấy ở mức độ cao hơn so với khói thuốc lá như niken và chì. Các hạt siêu mịn trong sol khí có khả năng đi sâu vào phổi và có thể gây nguy cơ mắc các bệnh không thường gặp ở những người hút thuốc lá điếu thông thường. Trong đó, các ca viêm phổi cấp tính, tai nạn thương tích do bộ phận điện tử phát nổ là những tác hại chưa được biết đến ở thuốc lá điếu thông thường nhưng lại xuất hiện ở thuốc lá điện tử.
Chưa dừng lại ở đó, khói thải của thuốc lá điện tử có thể gây rủi ro cho những người xung quanh. Khi một người tiếp xúc với nicotine, nhịp tim và huyết áp sẽ tăng lên bởi động mạch vành bị co lại, làm giảm lưu lượng máu và khí oxy. Qua thời gian, sự tiếp xúc với nicotine có thể dẫn đến bệnh về tim, đột quỵ và đau tim.
Với giới trẻ, thuốc lá điện tử gây ảnh hưởng lớn, đặc biệt là trẻ em vì não bộ của trẻ vẫn đang trong giai đoạn phát triển cho tới tuổi 25. Chỉ riêng nicotine đã gây hại cho sự phát triển não bộ ở trẻ em, thiếu niên, thanh niên, gây ảnh hưởng xấu tới sức khỏe của bà mẹ và thai nhi trong thai kì, gây ra sinh non và thai lưu. Những thay đổi do nicotine gây ra trong hệ thần kinh trong não khiến người dùng ở nhóm tuổi trẻ dễ bị nghiện nicotine hơn và vì thế ảnh hưởng đến sức khỏe sẽ đến sớm và trầm trọng hơn trong tương lai.
Thuốc lá điện tử tiện dụng với các ống dung dịch được đóng gói cho hàng trăm hơi hút, hầu như không có định lượng về nồng độ nicotine trong mỗi ml. Điều này dẫn đến nguy cơ người sử dụng tăng liều lượng, mức độ dung nạp nicotine và gây nguy cơ ngộ độc cấp tính.
Với thuốc lá nung nóng, do có tính tương đồng với thuốc lá điếu thông thường về thành phần nguyên liệu, thuốc lá nung nóng cũng có những tác hại đối với sức khỏe tương tự như thuốc lá điếu thông thường hiện nay. Đặc biệt, WHO đã có khuyến cáo: Thuốc lá nung nóng tạo ra chất khí độc hại, có nhiều chất độc giống như trong khói thuốc lá điếu thông thường. Khói thuốc lá nung nóng ngoài gây hại cho người hút thì còn gây tác hại cho người xung quanh do hút thuốc thụ động. Thuốc lá nung nóng chứa nicotine là chất gây nghiện mạnh, có hại cho sức khỏe, đặc biệt đối với trẻ em, vị thành niên và phụ nữ có thai...
Ngoài ra, giới chuyên môn đã phát hiện ra hàng loạt các tác hại và ảnh hưởng đã được ghi nhận với thuốc lá nung nóng như: gây độc tế bào và viêm tế bào phổi, gây độc tố gan, phơi nhiễm nicotine và các chất có trong thuốc lá nung nóng gây ra đẻ non và thai chết lưu và tăng nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch, nhiều loại ung thư và bệnh tật khác...
Theo đánh giá của giới chuyên môn, thuốc lá điện tử gây ra nhiều vấn đề xã hội, kinh tế ảnh hưởng nghiêm trọng tới an sinh xã hội, an ninh trật tự, kinh tế, môi trường và sự phát triển bền vững. Thuốc lá điện tử có nguy cơ cao tiềm ẩn và phát sinh các tệ nạn xã hội, nhất là sử dụng ma túy và các chất gây nghiện, ảnh hưởng đến sức khỏe, an ninh trật tự xã hội.
Tại Việt Nam, tình trạng tội phạm ma túy trộn các loại ma túy vào các sản phẩm thuốc lá điện tử và hướng vào đối tượng học sinh, sinh viên và giới trẻ đang rất phức tạp và một số vụ việc đã được điều tra, phát hiện. Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng ảnh hưởng xấu tới thanh thiếu niên và cả những người hút thuốc lá. Đặc biệt, nguy cơ tiềm ẩn ảnh hưởng đến giới trẻ, nguy cơ sử dụng ma túy và các chất kích thích khác đồng thời với thuốc lá điện tử nghiêm trọng hơn rất nhiều so với thuốc lá điếu thông thường.
Thuốc lá thế hệ mới mang lại nhiều hệ lụy xấu cho người sử dụng - Ảnh minh họa.
ThS. Trần Thị Trang - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế nhấn mạnh, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới có chứa các chất độc hại, gây bệnh tật, tử vong, ảnh hưởng đến sức khỏe của cả người hút và người xung quanh, gây ra các tác hại về xã hội, kinh tế, môi trường. Bản chất sản phẩm này vẫn là cung cấp chất gây nghiện nicotine. Các tác động có hại đến sức khỏe và các hệ lụy xã hội do sử dụng các loại sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng (chủ động và phơi nhiễm với khói thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng) gây ra không thấp hơn so với thuốc lá điếu thông thường.
Gian nan xử lý thuốc lá thế hệ mới
Thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng đã có mặt trên thị trường Việt Nam khá lâu, nhưng đến nay vẫn chưa được đưa vào khuôn khổ quản lý của pháp luật. Trong khi đó, thị trường chợ đen của các sản phẩm này ngày càng tràn lan, không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến người hút thuốc mà còn tác động tiêu cực tới nhiều lĩnh vực khác.
Hoạt động kinh doanh thuốc lá thế hệ mới nổi lên tại thị trường những năm gần đây. Các đối tượng chủ yếu sử dụng mạng xã hội để chào bán, giao dịch, hoạt động trao đổi thường diễn ra kín trên các hội nhóm và sẵn sàng giải tán hoặc đóng cửa nên gây khó khăn cho lực lượng chức năng trong quá trình thẩm tra, xác minh thông tin và tiến hành kiểm tra.
Lực lượng chức năng đang thu giữ các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới - Ảnh Báo Công thương. Theo đánh giá của các cơ quan chức năng, từ đầu năm, tình trạng vận chuyển thuốc lá lậu vào nội địa đang có chiều hướng gia tăng, nhất là trên tuyến biên giới tại các tỉnh phía Nam. Đáng chú ý là sự xuất hiện thuốc lá thế hệ mới và tình trạng nhập lậu sợi thuốc lá. Mới đây, lực lượng chức năng tỉnh Lào Cai đã thu giữ lô hàng hơn 5.000 sản phẩm thuốc lá điện tử không rõ nguồn gốc, xuất xứ nhập lậu từ Trung Quốc ngay những tháng đầu năm. Đây cũng là lô hàng thuốc lá điện tử nhập lậu lớn nhất từ trước tới nay.
Việc phát hiện, xử lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nhập lậu đang đặt ra nhiều thách thức cho lực lượng chức năng trong bối cảnh hiện nay. Thực tế cho thấy, thuốc lá thế hệ mới nhập khẩu bất hợp pháp vào nước ta không rõ nguồn gốc, xuất xứ, không kiểm soát được chất độc hại bị cấm sử dụng, gây nguy hại nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêu dùng, gây mất an ninh trật tự, an toàn xã hội. Việc tìm chủ hàng và tốn kém chi phí lớn để tiêu hủy sản phẩm. Trong khi đó, để xử lý các đối tượng vi phạm cũng không dễ do các loại thuốc lá thế hệ mới chưa được phép kinh doanh trên thị trường nên các cơ quan chức năng không có cơ sở để xác định giá trị tang vật bị bắt giữ phục vụ xử lý vi phạm.
Cần một chế tài quản lý mới
Tại Việt Nam, từ hơn 4 năm qua, Bộ Công Thương cùng các bộ, ngành liên quan đã thực hiện các bước để xây dựng chính sách quản lý đối với thuốc lá “thế hệ mới”. Dựa trên ý kiến của các bộ, ngành, trong đó bao gồm mối quan ngại của Bộ Y tế về tác động của sản phẩm đến sức khỏe cộng đồng, Bộ Công Thương cũng đã có những đề xuất trình Chính phủ trong thời gian qua và hướng tiếp cận mới nhất là phương án thí điểm cấp phép đối với thuốc lá làm nóng - sản phẩm thuốc lá “thế hệ mới” có thành phần là thuốc lá.
Tại tọa đàm về “Quản lý thuốc lá thế hệ mới - Cần góc nhìn mới” được Báo Pháp luật Việt Nam vừa tổ chức, ông Vũ Đức Nam - Phó Trưởng phòng Công nghiệp thực phẩm, Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) cho biết: Nhu cầu quản lý thuốc lá “thế hệ mới” là cần thiết và nhiệm vụ này cũng đã kéo dài trong nhiều năm qua, do vậy cần sớm có câu trả lời cho Chính phủ cũng như cộng đồng. Hiện Bộ Công Thương đang phối hợp với Bộ Y tế nghiên cứu, đề xuất chính sách quản lý riêng đối với các loại hình thuốc lá “thế hệ mới”, bảo đảm chặt chẽ, phù hợp Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá và Chiến lược quốc gia về giảm thiểu tác hại của thuốc lá, phù hợp thông lệ quốc tế. Theo đó, trong cuộc họp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội cùng các bộ, ngành liên quan vào cuối tháng 9/2021, Bộ Công Thương đã có báo cáo về việc đề xuất thí điểm có thời hạn đối với thuốc lá làm nóng.
Đại biểu Quốc hội khóa XIV Nguyễn Sỹ Cương cho rằng, với thuốc lá thế hệ mới, Bộ Y tế cần phải vào cuộc xác định hóa chất hay nguyên liệu thuốc lá được sử dụng có nguy hại hay không, trên cơ sở đó, các cơ quan chức năng mới vào cuộc xử lý được tình trạng buôn lậu loại sản phẩm này hoặc hàng giả, hàng kém chất lượng.
Ông Nguyễn Sỹ Cương cho rằng cần phải có hành lang pháp lý, có quy định quản lý đối với các loại hình thuốc lá thế hệ mới và khi có quy định rồi cũng phải xác định ngay đấy là mặt hàng kinh doanh có điều kiện. Điều đó là cần thiết để giúp cơ quan chức năng như cơ quan Quản lý thị trường, Công an… thực hiện xử lý các vấn đề liên quan đến thuốc lá thế hệ mới.
Cần một chế tài quản lý mới về thuốc lá thế hệ mới - Ảnh minh họa. Chia sẻ về vấn đề này, Phó Trưởng ban Dân nguyện - Ủy Ban thường vụ Quốc hội Lưu Bình Nhưỡng cho biết: “Nhu cầu về khung pháp lý nhằm kiểm soát những sản phẩm thuốc là thế hệ mới là rất cấp thiết, nhằm giúp cho các cơ quan ban ngành chức năng có đủ công cụ để chế tài, xử phạt nghiêm minh các hành vi phạm tội. Trước những thực tiễn cấp thiết như hiện nay chúng ta cần khẩn trương đưa ra một lộ trình thích hợp để có thể đầy nhanh tiến trình quản lý. Việc sớm đưa các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới chịu sự kiểm soát của Chính phủ, chế tài của luật pháp chính là góp phần chống lại việc bình thường hỏa sử dụng mọi loại sản phẩm thuốc lá cũng như ngăn chặn tỉnh trạng phạm tội ngày càng tăng của những tổ chức, cá nhân buôn lậu".
Bên cạnh đó, theo các đại biểu, nhu cầu về khung pháp lý nhằm kiểm soát những sản phẩm thuốc lá “thế hệ mới” là rất cấp thiết, nhằm giúp cho các cơ quan chức năng có đủ chế tài xử lý nghiêm minh các hành vi phạm tội. Chúng ta đã có Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá nhưng lại chưa được áp dụng một cách triệt để. Trước những thực tiễn cấp thiết như hiện nay, chúng ta cần khẩn trương đưa ra một lộ trình thích hợp để có thể đẩy nhanh tiến trình quản lý. Việc sớm đưa các sản phẩm thuốc lá “thế hệ mới” chịu sự kiểm soát chính là góp phần chống lại việc bình thường hóa sử dụng mọi loại sản phẩm thuốc lá cũng như ngăn chặn tình trạng phạm tội ngày càng tăng của những tổ chức, cá nhân buôn lậu.
