Xã Thanh Tân (huyện Như Thanh, Thanh Hóa) là nơi sinh sống của hơn 85% dân tộc Thái, với nhiều nét văn hóa truyền thống đang được lưu giữ. Đặc biệt, trong những dịp lễ Tết, người Thái lại càng thể hiện rõ nét bản sắc văn hóa truyền thống của mình. Các nghi lễ thờ cúng tổ tiên được tổ chức trang trọng, cùng với những hoạt động văn hóa, văn nghệ như múa xòe, hát khèn, đánh cồng chiêng tạo nên một không khí vui tươi, phấn khởi.
Để chuẩn bị đón Tết, người Thái còn có một phong tục đặc biệt đó là gội đầu bằng lá thơm. Họ quan niệm rằng, trong những năm qua, khi làm việc trên nương rẫy, cơ thể đã nhiễm nhiều bụi bẩn và điều không may mắn. Vì vậy, việc gội đầu bằng lá thơm không chỉ giúp làm sạch cơ thể mà còn là một nghi thức để tẩy trừ những điều xui xẻo, cầu mong một năm mới bình an, hạnh phúc.
Song song với đó, không khí chuẩn bị Tết cũng rộn ràng khắp bản làng. Những ngôi nhà sàn được quét dọn sạch sẽ, lấp lánh dưới ánh nắng mặt trời. Các cô gái Thái khéo léo trang trí không gian sống bằng những tấm thổ cẩm rực rỡ, họa tiết tinh xảo. Phụ nữ tất bật quét dọn nhà cửa, chuẩn bị mâm cỗ cúng tổ tiên. Các chàng trai tập trung lại để chuẩn bị các dụng cụ cần thiết cho lễ hội, như trống chiêng, khèn. Tiếng cười nói rộn rã hòa cùng tiếng khèn, tiếng sáo, tạo nên một bản giao hưởng mùa xuân tươi vui.
Những ngày cuối năm, trong khi các thành viên trong gia đình cùng nhau chuẩn bị mâm cỗ cúng tổ tiên, mỗi món ăn đều mang một ý nghĩa sâu sắc. Theo họ, mâm cúng gia tiên như một lời cảm tạ chân thành gửi đến những người đã khuất. Mỗi món ăn, mỗi vật phẩm trên mâm cúng đều được lựa chọn kỹ lưỡng, mang theo tâm tình biết ơn sâu sắc. Những hạt gạo thơm lừng, những con gà trống mập mạp, hay những chiếc bánh chưng xanh mướt đều là thành quả lao động của cả năm, được người Thái trân trọng dâng lên tổ tiên.
Mâm cỗ cúng tổ tiên của người Thái vô cùng phong phú, với nhiều loại bánh mang ý nghĩa tượng trưng sâu sắc. Bánh chưng vuông, bánh đòn dài, bánh rán tròn, bánh chưng chùm và bánh kẹp mỏng, mỗi loại đều đại diện cho một yếu tố trong ngũ hành, thể hiện mong ước về một năm mới an lành, thịnh vượng.
Ngoài bánh ra, trong mâm cỗ người Thái còn có thịt lợn luộc, xương sụn băm viên và cá nướng, cùng với nhiều món ăn dân dã khác như xôi nếp, rau rừng luộc, và các loại gia vị đặc trưng của vùng núi, tạo nên một bữa ăn vừa ngon miệng vừa giàu dinh dưỡng. Thịt lợn luộc mềm ngọt, xương sụn băm biện giòn sần sật, cá nướng thơm lừng, tất cả hòa quyện tạo nên một hương vị đặc trưng, khó quên.
Một thứ không thể thiếu chính là những vò rượu được người con dâu ủ trong bếp từ những ngày đầu đông. Hương thơm nồng nàn của men rượu quyện với mùi khói bếp, tạo nên một không khí ấm cúng, quấn quýt trong mỗi ngôi nhà. Mỗi giọt rượu như chứa đựng cả tâm hồn của người làm rượu, mang đến cho bữa cơm một hương vị đậm đà, khó quên. Vò rượu không chỉ là thức uống mà còn là biểu tượng của sự đoàn kết, tình cảm gia đình, và sự trân trọng những giá trị truyền thống.
Trong những ngày đón giao thừa, nếu như các dân tộc khác đều đi hái lộc đầu năm, thì người Thái lại tranh dành nhau ra suối rửa mặt, mang nước về dùng. Họ quan niệm rằng, năm mới, nước mới, nếu mình là người đầu tiên chạm vào thì cả năm đấy sẽ may mắn. Hình ảnh những người dân chen nhau bên bờ suối, tay cầm lá bưởi, tạo nên một không khí thật náo nhiệt và vui tươi.
Mặc dù giờ đây, những con khe đã cạn, không còn nhiều nước, nhưng mọi người vẫn ý ới nhau ra tận Nhà văn hóa thôn để lấy nước trong bể về dùng. Thời gian đã thay đổi, nhưng truyền thống đón năm mới bằng nước sạch vẫn được giữ gìn.
Ông Hà Văn Khương, một trong những người già tại thôn Tân Quang, xã Thanh Tân cho biết: “Ngày Tết của người Thái rất quan trọng, chú về phần lễ nghi. Đây là dịp để con cháu sum vầy, dâng lên tổ tiên những thành quả lao động mà cả năm qua, đồng thời cầu cho một năm mưa thuận, gió hòa. Mặc dù cuộc sống đã nhiều thay đổi, nhiều nét văn hóa đã dần bị lai tạp, nhưng những nét truyền thống đặc trưng vẫn được mọi người lưu giữ”.
Tết đến, xuân về, bản làng người Thái như khoác lên một tấm áo mới. Những phong tục tập quán truyền thống đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của người dân nơi đây, góp phần gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Tết không chỉ là dịp để sum họp gia đình mà còn là cơ hội để mọi người cùng nhau sẻ chia niềm vui, nỗi buồn, hướng tới một năm mới an lành và hạnh phúc./.
