Những cây cọ bị bệnh do vi rút gây ra khiến chúng bị thối rữa trong rừng nhiệt đới Amazon, Brazil (Ảnh: Getty Images / UniversalImagesGroup)
Viện Nghiên cứu Không gian Quốc gia của Brazil (INPE) tháng trước đã ước tính rằng 13.235 km vuông (tương đương 5.110 dặm vuông) rừng đã bị chặt phá từ tháng 8 năm 2020 đến tháng 7 năm 2021 - diện tích lớn nhất bị mất vì nạn phá rừng ở Amazon kể từ năm 2006.
‘Một cơn ác mộng đối với các nhà khoa học’
Rừng nhiệt đới Amazon bao phủ mặt đất ở chín quốc gia, nhưng khoảng 60% nằm ở Brazil. Theo Greenpeace, một phần ba số vụ phá rừng ở Amazon có liên quan đến cái gọi là chiếm đất công, chủ yếu là do các nhà sản xuất thịt dọn không gian cho các trại chăn nuôi gia súc. Tại hội nghị thượng đỉnh về khí hậu COP26 diễn ra vào tháng 11, Tổng thống Brazil, ông Jair Bolsonaro đã ký cam kết quốc tế về chấm dứt nạn phá rừng vào năm 2030.
Nhưng nạn phá rừng ở Brazil đã gia tăng dưới thời ông Bolsonaro. Ông đã gây tranh cãi trong suốt nhiệm kỳ tổng thống của mình vì khuyến khích các hoạt động như khai thác mỏ và nông nghiệp ở rừng Amazon và bị chỉ trích vì nỗ lực thông qua luật cho phép phát triển thương mại trên vùng đất được bảo vệ. Tổng thống cũng đưa ra các ưu đãi tài chính dành cho các bộ lạc bản địa, những người phát triển đất đai của họ trong rừng nhiệt đới thành các đồn điền đậu nành, theo báo cáo của Reuters.
Vào tháng 8, Hạ viện Quốc hội Brazil đã thông qua một dự luật giúp những người sống trái phép trên đất công dễ dàng được cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu đối với đất đó. Nó được đưa ra sau khi một dự luật riêng biệt, được Hạ viện thông qua vào tháng 5, mở đường cho các dự án khai thác, nông nghiệp và các dự án khác ở Amazon trở nên dễ dàng hơn. Cả hai dự luật hiện đang được Thượng viện Brazil xem xét để thông qua.
Luciana Gatti, một nhà khoa học khí hậu tại INPE, đã mô tả mức độ phá rừng ở Amazon là “một cơn ác mộng”. “Nó thực sự điên rồ và đầy hủy hoại - đây thực sự là một cơn ác mộng đối với các nhà khoa học vì chúng tôi cố gắng khuyên rằng đây là con đường hoàn toàn trái ngược với nơi chúng ta cần đến, nhưng chúng tôi không được lắng nghe,” cô nói với CNBC. “Chúng tôi cần rừng Amazon để duy trì lượng mưa, điều chỉnh nhiệt độ và hấp thụ CO2.”
Trách nhiệm quốc tế
Gatti cho biết hoạt động bất hợp pháp ở Amazon đang thúc đẩy tốc độ phá rừng hiện nay, nhưng cho rằng nhiều quốc gia đang tham gia vào việc tàn phá rừng nhiệt đới bằng cách nhập khẩu một số sản phẩm, như gỗ và thịt bò, từ Brazil. “Nếu bạn nhập khẩu thịt bò từ Brazil, 40% trong số đó đến từ Amazon – [nhiều nhà nhập khẩu] không yêu cầu bất kỳ bằng chứng nào cho thấy những mặt hàng nhập khẩu này không đại diện cho nạn phá rừng,” cô nói. “Vấn đề tồn tại trong vài năm qua là tiền của Brazil đã trở nên rất rẻ, vì vậy đối với các nhà sản xuất – xuất khẩu thịt bò hoặc ngô hoặc đậu nành sẽ sinh lợi hơn nhiều, và sau đó họ phát triển quy mô trang trại của mình ở Amazon.”
Một cam kết chính mà chính quyền của Bolsonaro đưa ra là mở cửa nền kinh tế của Brazil với thế giới thông qua thương mại quốc tế. Khi cháy rừng hoành hành ở Amazon vào năm 2019, một số quốc gia cho rằng Brazil nên đối mặt với các biện pháp trừng phạt kinh tế nếu không bảo vệ được rừng nhiệt đới. Trong khi Bolsonaro phản ứng với sự tức giận trước những đề xuất đó, thị trường xuất khẩu lớn nhất của đất nước này hiện là Trung Quốc, nước gây ô nhiễm lớn nhất thế giới.
Gatti cũng cho biết việc khai thác mỏ trong rừng nhiệt đới đang đầu độc nguồn nước mà người dân bản địa và động vật hoang dã dựa vào để tồn tại. Chính phủ “không thấy rằng kho báu lớn nhất của chúng ta là Amazon,” cô nói. “Amazon là nơi bảo vệ khí hậu của chúng tôi vì nó hấp thụ cacbon và tạo ra lượng mưa. Nhưng hiện nay, mỗi mùa hanh khô, nắng nóng hơn và tình trạng này bùng phát dữ dội. Chúng tôi cố gắng khuyên nhủ, nhưng họ không nghe và những gì họ đang sản xuất cho Brazil là một tương lai khủng khiếp - một cơn ác mộng.”
‘Họ muốn bịt miệng tôi lại’
Theo Gatti, những người lao động liên bang như cô ấy đang chịu áp lực phải tuân theo đường lối của chính phủ về các vấn đề như môi trường. Cô ấy nói với CNBC rằng “chúng tôi cảm thấy “áp lực rất lớn để không nói bất cứ điều gì mà chính phủ không thích... Họ không thích [nghe về nạn phá rừng và biến đổi khí hậu], họ có những ý tưởng điên rồ đến từ những người nghĩ rằng trái đất bằng phẳng – thật không thể tin được. Họ không thích tôi bởi vì tôi nói những điều mà họ không tin và họ không đồng ý. Họ muốn bịt miệng tôi.”
Người phát ngôn của chính phủ Brazil nói với CNBC rằng họ hoàn toàn cam kết giảm tỷ lệ phá rừng ở Amazon. “Dữ liệu sơ bộ gần đây cho thấy tháng 11 năm 2021 chứng kiến số lượng điểm phá rừng Amazon ít nhất trong tháng đó kể từ năm 2015,” họ cho biết trong một tuyên bố gửi qua email. Họ nói thêm rằng chính phủ Brazil đã tán thành Tuyên bố của các nhà lãnh đạo Glasgow về rừng và sử dụng đất, được ban hành tại COP26, theo đó “phù hợp với các biện pháp đang được thực hiện ở cấp quốc gia để kiềm chế tỷ lệ phá rừng, nhằm loại bỏ nạn phá rừng bất hợp pháp vào năm 2028.”
Vào năm 2019, Bolsonaro đã xung đột với các nhà lãnh đạo thế giới về việc xử lý đám cháy rừng khổng lồ đang hoành hành ở Amazon và bị cáo buộc đã sa thải cựu lãnh đạo của INPE sau khi cơ quan vũ trụ công bố dữ liệu cho thấy sự gia tăng mạnh về số vụ cháy rừng. Philip Fearnside, nhà sinh thái học tại Viện Nghiên cứu Quốc gia Brazil ở Amazonia, nói với CNBC rằng tình hình ở Amazon “chắc chắn đang trở nên tồi tệ hơn” với nạn phá rừng và suy thoái rừng gia tăng do các hoạt động như khai thác gỗ và cháy rừng.
“Hầu như tất cả các vụ cháy đều do con người gây ra,” ông nói trong một cuộc điện thoại. “Thỉnh thoảng, vụ cháy có thể bắt đầu bởi những tia sét, nhưng đây không phải là một khu rừng lá kim như những khu rừng ở Bắc Mỹ, nơi mà tia sét là nguyên nhân gây cháy phổ biến. Và không chỉ có phá rừng bất hợp pháp, bạn còn thấy hành vi phá rừng hợp pháp và khai thác gỗ hợp pháp... Một trong những điều đang diễn ra là làm cho nhiều thứ hợp pháp, mà trước đây chúng không hợp pháp.”
Fearnside nói, việc hợp pháp hóa các yêu sách đối với đất công ở Amazon đã khiến cho việc chiếm đất trở nên hấp dẫn hơn, đồng thời lưu ý rằng điều này đã làm gia tăng diện tích mất rừng, vì phá rừng là “cách bạn đặt quyền sở hữu của mình lên đất đai”. Ông cho biết thêm rằng khoảng 47% khu rừng Amazon thuộc loại đất công được chỉ định, dễ bị xâm hại bởi những kẻ chiếm đất./.
