Phát biểu tại hội thảo, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Kon Tum Nguyễn Đức Tuy khẳng định: “Sâm Ngọc Linh không chỉ là niềm tự hào của Tây Nguyên mà còn là quốc bảo của Việt Nam. Hội thảo hôm nay là diễn đàn khoa học quan trọng, góp phần khẳng định giá trị đặc biệt của loài dược liệu quý này trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế địa phương".
Sáng tỏ giá trị sâm quý
Tại hội thảo, các nhà khoa học đã công bố nhiều phát hiện mới về thành phần, công dụng và tiềm năng ứng dụng của sâm Ngọc Linh. GS.TS Nguyễn Minh Đức (Trường đại học Tôn Đức Thắng) cho biết, loại sâm này chứa hơn 50 loại saponin quý hiếm, trong đó có nhiều hoạt chất chưa từng phát hiện ở các loài sâm khác trên thế giới. “Việc xác định tên gọi rõ ràng, khoa học là cơ sở để xây dựng thương hiệu quốc gia, đồng thời phải đặt lợi ích toàn cục của đất nước lên trên hết khi lựa chọn sản phẩm chiến lược”, ông nhấn mạnh.
TS. Dương Hồng Tố Quyên (Bệnh viện Y học cổ truyền TP. Hồ Chí Minh) dẫn chứng, cao toàn phần từ sâm Ngọc Linh trồng 6 năm có tác dụng nổi trội trong việc chống stress tâm lý, tăng lực, bảo vệ gan và tăng cường miễn dịch - thậm chí vượt trội so với nhân sâm cùng tuổi. Các saponin thuộc nhóm ocotillol (M-R1, M-R2, V-R2) được xác định là thành phần hoạt chất chính cho tác dụng này. Bà đề xuất cần sớm tiến hành thử nghiệm lâm sàng trên người để khẳng định giá trị dược lý, qua đó nâng cao vị thế quốc tế của sâm Ngọc Linh.
Bên cạnh các thành tựu, nhiều đại biểu cũng cảnh báo về những thách thức lớn. TS. Trần Thị Ngọc Diệp (Trường đại học Quốc tế, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh) cho rằng, người tiêu dùng cao cấp ngày càng chuộng sâm củ tươi có chỉ dẫn địa lý Kon Tum, nhưng việc bảo quản sau thu hoạch chưa được nghiên cứu bài bản, dễ ảnh hưởng đến chất lượng. Bà nhấn mạnh: “Các hợp chất hoạt tính sinh học như ginsenoside có nhiều lợi ích y học, nhưng nếu không bảo quản đúng cách sẽ khó phát huy hiệu quả".
PGS.TS Lê Hùng Lĩnh (Viện Di truyền Nông nghiệp Hà Nội) đề xuất thành lập khu bảo tồn nguyên vị cấp tỉnh và hướng đến cấp quốc gia nhằm bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên của giống sâm quý. Ông cũng đề xuất ứng dụng công nghệ sinh học phân tử và công nghệ tế bào gốc thực vật để chọn tạo giống sâm Ngọc Linh có khả năng sinh trưởng tốt, chống chịu sâu bệnh, chất lượng dược liệu cao và phục vụ sản xuất công nghiệp.
Kon Tum quyết tâm đồng hành
Phát biểu thảo luận tại hội thảo, ông Võ Trung Mạnh, Chủ tịch UBND huyện Tu Mơ Rông - nơi có diện tích trồng sâm Ngọc Linh lớn nhất tỉnh cho biết, một trong những lo ngại của người dân và doanh nghiệp hiện nay là bộ gene của các loại sâm quý như sâm Ngọc Linh, sâm Lai Châu, sâm Lang Biang đã được xây dựng và lưu trữ trên ngân hàng dữ liệu gene quốc gia hay chưa? Nếu chưa thì đây là việc rất cần làm ngay, để làm cơ sở pháp lý và khoa học khi giám định, xét nghiệm phân biệt sâm thật – giả, tránh tranh chấp, ngộ nhận trong tương lai. Bên cạnh đó, huyện đang tích cực hỗ trợ đồng bào dân tộc bảo tồn vùng trồng tự nhiên và kêu gọi đầu tư chế biến sâu. Tuy nhiên, ông kiến nghị Trung ương cần có thêm cơ chế hỗ trợ phù hợp để đảm bảo sinh kế cho người dân và phát triển bền vững cây sâm.
Đại diện Sở Khoa học và Công nghệ cho biết, trong thời gian tới, tỉnh sẽ tiếp tục mở rộng hợp tác với các viện nghiên cứu, trường đại học, tổ chức khoa học và công nghệ, nhất là những đơn vị có thế mạnh về dược liệu, hóa dược, công nghệ sinh học và chế biến thực phẩm chức năng. Song song với đó, tỉnh khuyến khích các doanh nghiệp tham gia vào quá trình nghiên cứu, sản xuất thử nghiệm, kiểm định chất lượng và thương mại hóa sản phẩm từ sâm Ngọc Linh. Mô hình hợp tác công - tư (PPP) trong nghiên cứu phát triển sản phẩm quốc gia.
Đến năm 2030, Kon Tum đặt mục tiêu phát triển vùng trồng sâm Ngọc Linh đạt khoảng 10.000 ha, tập trung chủ yếu tại 3 huyện Đăk Glei, Tu Mơ Rông và Kon Plông. Để đạt được mục tiêu này, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, nhà khoa học, người dân và doanh nghiệp trong tổ chức triển khai đồng bộ các giải pháp khoa học và công nghệ, đặc biệt là trong xây dựng hệ sinh thái dược liệu thông minh, bền vững và có tính cạnh tranh quốc tế.
Bên cạnh phát triển vùng nguyên liệu, việc hình thành các cụm công nghiệp chế biến sản phẩm từ sâm Ngọc Linh gắn với nghiên cứu, thử nghiệm và thương mại hóa sản phẩm sẽ là hướng đi chiến lược.
Lãnh đạo tỉnh Kon Tum khẳng định quyết tâm chính trị cao đối với loại dược liệu chiến lược này. Theo Nghị quyết 14-NQ/TU, tỉnh đặt mục tiêu trồng 4.500 ha sâm Ngọc Linh đến năm 2025 và đạt 10.000 ha vào năm 2030. Đến nay, Kon Tum đã trồng được 2.922 ha, đạt 65% mục tiêu. Đồng thời, tỉnh đã đầu tư hơn 13 tỷ đồng xây dựng hệ thống phân tích ADN, cấp giống miễn phí cho hộ nghèo và đồng bào dân tộc thiểu số tại vùng dự án.
Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Hữu Tháp khẳng định: “Chúng tôi cam kết tạo điều kiện thuận lợi nhất để các nhà khoa học, doanh nghiệp trong và ngoài nước đến Kon Tum nghiên cứu, khảo sát, đầu tư vào lĩnh vực trồng, chế biến và tiêu thụ sâm Ngọc Linh. Hội thảo hôm nay sẽ không dừng lại ở học thuật mà sẽ chuyển hóa thành chính sách và chương trình hành động cụ thể”.
Hội thảo là bước đi quan trọng trong quá trình kiến tạo ngành hàng dược liệu chủ lực mang tên sâm Ngọc Linh - không chỉ khẳng định giá trị quốc bảo, mà còn mở rộng tầm ảnh hưởng trên thị trường khu vực và thế giới. Trong đó, khoa học là chìa khóa mở đường, còn sự đồng hành của chính quyền và doanh nghiệp là đòn bẩy để sâm Ngọc Linh thực sự “vươn tầm”.
