Ngày 25/4, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) kết hợp với Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên Hiệp Quốc (UNIDO) tổ chức sự kiện “Cụm công nghiệp hướng tới hệ thống lương thực thực phẩm bền vững tại Việt Nam” quy tụ đại diện các cơ quan quản lý trong lĩnh vực nông nghiệp, các chuyên gia và doanh nghiệp nhằm thảo luận và tìm giải pháp để xây dựng các cụm ngành kinh tế nông nghiệp nhằm hỗ trợ và thúc đẩy chuyển đổi hệ thống lương thực, thực phẩm Việt Nam, thông qua chia sẻ và bài học kinh nghiệm từ doanh nghiệp.
Theo UNIDO, cụm ngành kinh tế là sự tập trung về địa lý của những doanh nghiệp và các tổ chức có kết nối với nhau và có cùng chung cơ hội và thách thức. Hiện nay, các cụm ở địa phương và toàn cầu đều đang có cùng thách thức gồm: biến đổi khí hậu, các thay đổi quy định về môi trường, khủng hoảng kinh tế - xã hội,… Để phát triển cụm ngành kinh tế nông nghiệp hiệu quả, cần có sự tham gia của nhiều bên, từ các nhà cung ứng nguyên liệu thô, thiết bị nông nghiệp, cho đến các nông trại, doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu để kết nối với người mua trong nước cũng như trên thế giới.
Tại sự kiện, ông Chris Hogg, Phó Chủ tịch phụ trách Phát triển bền vững và Truyền thông khu vực Châu Á, Châu Đại dương, và Châu Phi của Tập đoàn Nestlé cho biết, hiện Nestlé đang hỗ trợ người nông nhân ở các nước chuyển đổi sang hệ thống thực phẩm tái sinh, trong đó có Việt Nam, nhằm bảo vệ và góp phần phục hồi môi trường, cải thiện sinh kế của người nông dân và nâng cao chất lượng sống của cộng đồng và người tiêu dùng.
Ông Chris Hogg, Phó Chủ tịch phụ trách Phát triển bền vững và Truyền thông khu vực Châu Á, Châu Đại dương, và Châu Phi - Tập đoàn Nestlé chia sẻ tại sự kiện
Để thúc đẩy chuyển đổi sang hệ thống thực phẩm tái sinh, Nestlé thực hiện nhiều chương trình thúc đẩy nông nghiệp tái sinh trong chăn nuôi và trồng trọt. Nestlé cam kết đến năm 2030, 50% thành phần chính trong sản phẩm của Tập đoàn phải đến từ nguồn nông nghiệp tái sinh. Đối với lĩnh vực cà phê, Nestlé mới đây đã công bố chương trình Nescafé Plan 2030 nhằm hỗ trợ sự chuyển đổi sang nông nghiệp tái sinh, đồng thời góp phần hiện thực hóa cam kết của Nestlé về phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 (Net Zero). Trong đó, Việt Nam là một trong 7 thị trường chính mà Nestlé đang triển khai Nescafé Plan 2030.
Hiện, Nestlé đang hợp tác với khoảng 600.000 người nông dân trên khắp thế giới, trong đó chủ yếu là nông dân ở các trang trại nhỏ. Mỗi vùng và mỗi nông trại có đặc điểm riêng biệt, vì thế các phương thức canh tác tái sinh được các chuyên gia nông nghiệp của Nestlé/ hoặc Nestlé kết hợp với các chuyên gia nông nghiệp để thiết kế cho phù hợp với các điều kiện khác nhau, nhưng có đặc điểm chung là dễ thực hiện với chi phí hợp lý và có thể nhân rộng.
Tại Việt Nam, việc chuyển đổi sang nông nghiệp tái sinh đang được Nestlé hỗ trợ triển khai thông qua chương trình Nescafé Plan đã được thực hiện từ năm 2011 và kết nối thành công với 21.000 hộ nông dân trồng cà phê ở các tỉnh Tây Nguyên. Chương trình đã góp phần nâng cao chất lượng hạt cà phê Việt Nam, đồng thời giúp tăng thu nhập của người nông dân thêm 30-100%, giảm phát thải khí CO2 trên mỗi ký cà phê thu hoạch. Ông Chris Hogg chia sẻ: “Để việc chuyển đổi đạt hiệu quả thực sự, chứ không chỉ là khẩu hiệu, chúng ta cần đặt người nông dân và người lao động tại các nông trại làm trọng tâm khi thiết kế các chương trình, và cần đảm bảo các chương trình này đem lại lợi ích cho cộng đồng cũng như hành tinh”.
Từ kinh nghiệm triển khai nông nghiệp tái sinh ở các nước, ông Chris Hogg đánh giá, thách thức lớn nhất khi áp dụng các phương thức canh tác mới tại các nông trại chính là sự tin tưởng của người nông dân – đây là yếu tố quyết định cho sự thành công của việc chuyển đổi.
Việc chuyển đổi phải đem lại lợi ích thực tế và cho người nông dân, cho xã hội và môi trường. Chính vì thế, Nestlé thực hiện thí điểm ở quy mô nhỏ để đánh giá hiệu quả, trước khi nhân rộng để tạo tác động tích cực thực sự, từ đó có được sự tin tưởng của người nông dân. Đồng thời, áp dụng phương thức “Đào tạo người đào tạo”, trong đó mỗi nhóm 50-100 người nông dân sẽ cử ra một đại diện để tham gia chương trình huấn luyện của Nestlé. Đại diện này sau đó sẽ đào tạo lại cho các thành viên của nhóm nông dân.
Ngoài ra, có nhiều thách thức khác trong chuyển đổi mô hình nông nghiệp sang hướng bền vững, như rất khó thuyết phục người nông dân thay đổi thói quen canh tác đã có từ nhiều thế hệ. Chẳng hạn như, người nông dân không tin rằng giảm sử dụng phân vô cơ giúp cải thiện chất lượng đất, từ đó tăng sản lượng cây trồng. Tại Việt Nam, chương trình Nescafé Plan đã chứng minh được điều này khi giúp người nông dân giảm được 40% lượng nước tưới và 20% phân hóa học / thuốc trừ sâu, nhưng vẫn đảm bảo được năng suất cây trồng.
Bên cạnh đó, ông Chris Hogg cho biết việc hợp tác đa phương sẽ giúp chính phủ, các tổ chức, người dân và khối tư nhân hiểu về nông nghiệp tái sinh, từ đó người nông dân có thể được tư vấn và hướng dẫn đúng cách và có thể nhân rộng mô hình nông nghiệp tái sinh. Nescafé Plan được Nestlé triển khai tại Việt Nam thông qua mô hình hợp tác công tư thông qua phối hợp thực hiện cùng Bộ NN&PTNT, Trung tâm khuyến nông các tỉnh Tây Nguyên, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông-lâm nghiệp Tây nguyên (WASI).
Phát biểu ý kiến, ông Nguyễn Anh Phong, Giám đốc Trung tâm thông tin nông nghiệp nông thôn, Bộ NN&PTNT cho biết, là một quốc gia xuất khẩu nông sản lớn, Việt Nam hiện có nhiều chính sách thay đổi cơ cấu ngành nông nghiệp, với một trong những trọng điểm là khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.
Việc xây dựng cụm công nghiệp nông nghiệp đã được Việt Nam đề cập tới, trong đó có các nội dung như tiếp cận hậu cần, chuyển giao công nghệ, giảm chi phí giao dịch, tối ưu hóa chuỗi cung ứng. Kế hoạch xây dựng cụm công nghiệp nông nghiệp nhận được sự hỗ trợ của các đối tác quốc tế và sự đồng thuận của các địa phương. Năm 2022, Quốc hội Việt Nam đã thí điểm xây dựng trung tâm nông nghiệp tại Cần Thơ với nhiều ưu đãi thuế và các chính sách bổ trợ. Cùng với đó là hình thành trung tâm đổi mới sáng tạo về lương thực, thực phẩm.
Bà Nguyễn Thị Lan Hương, Chủ tịch Câu lạc bộ Nông nghiệp Công nghệ cao (DAA) của Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam cho rằng, chuỗi giá trị nông nghiệp có sự hiện diện của nhiều bên liên quan, từ trồng trọt, chăn nuôi, logistics, kiểm định, chế biến. Việt Nam có nhiều vùng sản xuất nông nghiệp lớn như Đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ, Tây Nguyên. "Nếu tại các vùng sản xuất nông nghiệp rộng lớn đó có thể xây dựng các cụm công nghiệp nông nghiệp sẽ giải quyết được nhiều vấn đề của ngành", bà Hương nói.
Bên cạnh đó, bà Lan Hương kiến nghị Chính phủ sớm có các chính sách hỗ trợ, khuyến khích nhiều doanh nghiệp, người trẻ tham gia đầu tư vào nông nghiệp, nhất là về lực lượng lao động.
Tham vấn cho lộ trình xây dựng phát triển các cụm công nghiệp nông nghiệp của Việt Nam, ông David Butler, Giám đốc Tổ chức lương thực bền vững của Ireland (SFSI) cho rằng, cần có các sáng kiến lôi kéo đông đảo các bên liên quan vào các trung tâm nông nghiệp. Đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, cần tạo ra các trung tâm như “chợ đầu mối” để giải quyết vấn đề trong từng khâu và thu hẹp chi phí sản xuất, chi phí vốn và chi phí kinh doanh.
Trong tiến trình đó, ông David Butler khuyến nghị Việt Nam cần xác định nguồn lực tài chính đến từ đâu cho việc xây dựng các cụm công nghiệp nông nghiệp. Tiếp đến là quyền sở hữu trí tuệ, công nghệ và chia sẻ dữ liệu. Xác định nguyên tắc theo hình thức cộng sinh hỗ trợ lẫn nhau đưa ngành nông nghiệp tiến về phía trước./.
