Theo số liệu từ Ngân hàng Nhà nước (NHNN), cho đến cuối tháng 8/2023, mới chỉ có khoảng 2.100 khách hàng tiếp cận gói hỗ trợ lãi suất, với tổng số tiền hỗ trợ lãi suất lên đến gần 781 tỷ đồng, tức là chưa đầy 2% của tổng quỹ hỗ trợ. Nguyên nhân chính khiến nhiều doanh nghiệp có điều kiện không muốn sử dụng gói hỗ trợ lãi suất là thủ tục phức tạp, đặc biệt là sự lo ngại về các vấn đề liên quan đến pháp lý và khả năng bị kiểm tra bởi cơ quan chức năng khi áp dụng gói tín dụng này.
Đặc biệt là những doanh nghiệp vừa và nhỏ đối mặt với thách thức lớn trong việc tiếp cận các gói hỗ trợ lãi suất, thủ tục yêu cầu quá phức tạp. Những thủ tục này bao gồm việc phải cung cấp báo cáo tài chính, hợp đồng kinh tế, hóa đơn đặt hàng, phiếu nhập - xuất kho, hóa đơn chuyển tiền... Mặc dù có thể có lợi nhưng lại không phù hợp với cơ cấu và quy mô của nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Hầu hết doanh nghiệp nhỏ thường là doanh nghiệp gia đình, hoạt động với một cơ cấu gọn nhẹ và không thực hiện các quy trình máy móc kiểm soát hàng tháng. Một số doanh nghiệp nhỏ ở vùng nông thôn thậm chí vẫn duy trì thói quen thanh toán bằng tiền mặt. Để thực hiện đúng các yêu cầu như báo cáo tài chính, hợp đồng, hóa đơn chuẩn chỉnh... sẽ đòi hỏi doanh nghiệp phải chi tiền thuê dịch vụ kế toán và điều này sẽ làm giảm lợi nhuận.
Chính điều lo ngại nhất khi tiếp cận các gói hỗ trợ lãi suất là mối lo ngại về việc bị kiểm tra từ các cơ quan chức năng. Những doanh nghiệp này e ngại rằng sau khi được tận dụng gói hỗ trợ lãi suất có thể bị thanh tra thuế, hoặc kiểm tra các hoạt động kinh doanh khác. Hơn nữa, hiện tại lãi suất cho vay từ các ngân hàng cũng không còn quá cao, khiến doanh nghiệp không cảm thấy cần thiết phải tận dụng gói tín dụng hỗ trợ lãi suất này.
Một trong những nguyên nhân chính khiến gói hỗ trợ lãi suất (40.000 tỷ đồng với lãi suất 2%) chậm trong việc giải ngân, theo Chính phủ, là do việc xây dựng và đề xuất chính sách chưa đủ sát với tình hình thực tế và quy trình thủ tục phức tạp gây nhiều khó khăn. Trong báo cáo gửi tới Quốc hội, Chính phủ đã chỉ ra loạt nguyên nhân làm trễ tiến độ giải ngân. Nguyên nhân đầu tiên là nhiều khách hàng đủ điều kiện nhưng không lựa chọn thụ hưởng chính sách này, chủ yếu do sợ phức tạp của việc tuân thủ các quy trình liên quan, kiểm tra và thanh tra từ các cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Đồng thời lo ngại về việc cơ quan nhà nước cũng có thể đòi thu hồi số tiền hỗ trợ lãi suất vì đã được hạch toán vào lợi nhuận doanh nghiệp và chia cổ tức cho cổ đông.
Theo Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước, ông Đào Minh Tú, "Các ngân hàng thương mại phải triển khai gói tín dụng hỗ trợ một cách nghiêm túc. Hiện tại, ngoài gói hỗ trợ lãi suất 2% với tổng giá trị lên đến 40.000 tỷ đồng, ngành ngân hàng cũng triển khai nhiều chính sách tín dụng ưu đãi khác như gói 120.000 tỷ đồng dành cho vay mua nhà ở xã hội, và gói 15.000 tỷ đồng dành cho lĩnh vực lâm sản, thủy sản, cùng với chính sách cho vay nông nghiệp và nông thôn (theo Nghị định 55/2015/NĐ-CP)... Tuy nhiên, ngoài việc ngân hàng thực hiện một cách nghiêm túc, chúng tôi khuyên các doanh nghiệp cần phải tìm hiểu kỹ về quyền lợi của họ và nếu họ không được hưởng những quyền lợi này, hãy thể hiện ý kiến hoặc đặt câu hỏi để đảm bảo họ nhận được những quyền lợi mà họ xứng đáng."
Hơn nữa, các ngân hàng gặp khó khăn trong việc xác định những khách hàng có khả năng phục hồi do thiếu tiêu chí cụ thể. Nhiều hộ gia đình tham gia vào hoạt động sản xuất và kinh doanh và vay vốn tại các ngân hàng thương mại, nhưng không đăng ký dưới hình thức hộ kinh doanh, do đó không thuộc đối tượng được hỗ trợ.
Thêm vào đó, mặt bằng lãi suất cho vay đã giảm mạnh trong thời gian qua và ngân hàng đã ra mắt nhiều gói vay ưu đãi với thủ tục đơn giản, chính vì vậy, doanh nghiệp cũng không cảm thấy cần phải tiếp cận gói hỗ trợ lãi suất này.
Điều mà doanh nghiệp đang cần hỗ trợ nhất hiện nay chính là việc xúc tiến thương mại và tìm đầu ra cho sản phẩm, với các gói tín dụng ưu đãi, việc thủ tục trở nên đơn giản sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp. Các chính sách hỗ trợ lãi suất thời gian qua là rất hữu ích, tuy nhiên, cần phải nâng cấp và cải thiện thêm để đảm bảo tính hiệu quả và thực sự hỗ trợ cho doanh nghiệp.
Gói hỗ trợ lãi suất 40.000 tỷ đồng là một quyền lợi của doanh nghiệp, và bất kỳ doanh nghiệp nào gặp khó khăn trong quá trình tiếp cận gói tín dụng này đều có thể phản ánh để NHNN xử lý. Tháng 8/2023, NHNN đã ban hành Chỉ thị số 03/CT-NHNN về triển khai chương trình hỗ trợ lãi suất 2%. Thông qua chỉ thị này, Thống đốc yêu cầu toàn ngành ngân hàng giải ngân gói hỗ trợ lãi suất này đúng thời hạn. Đồng thời, những trường hợp vi phạm quy định, từ chối hỗ trợ lãi suất cho khách hàng đáp ứng đủ điều kiện cũng phải được xử lý kịp thời.
Thống đốc cũng đề nghị các ngân hàng thương mại tiếp cận khách hàng một cách tích cực, đồng hành cùng các doanh nghiệp, hướng dẫn để hiểu rõ hơn về chính sách, đồng thời giảm thiểu mức khiếu nại từ phía doanh nghiệp. Đồng thời, các hành vi gây khó khăn, phiền hà, thêm điều kiện và thủ tục khác ngoài quy định của Chính phủ và NHNN được nghiêm cấm, nhằm đảm bảo rằng các doanh nghiệp đủ điều kiện được hỗ trợ lãi suất sẽ không bị từ chối hoặc gặp khó khăn không cần thiết.
