Tại Thanh Hóa, sau 6 năm triển khai thực hiện Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP), đến nay toàn tỉnh đã có 508 sản phẩm. Qua đó, từng bước chuyển đổi từ sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ sang hướng liên kết chuỗi giá trị. Người tiêu thụ cũng đã quen dần với các đặc sản vùng miền thông qua thương hiệu OCOP. Tuy nhiên, bên cạnh sự đa dạng, phong phú về sản phẩm, thì vẫn còn không ít trăn trở về chất lượng, giá trị kinh tế mang lại và đặc biệt là tính bền vững của sản phẩm OCOP.
Khó tìm kiếm thị trường
Theo khảo sát một số chủ thể OCOP tại Thanh Hóa cho thấy, bên cạnh những sản phẩm phát triển tốt thì vẫn còn nhiều OCOP gặp khó trong quá trình duy trì và phát triển sản phẩm. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do quá trình triển khai xây dựng OCOP vẫn còn nhiều sản phẩm xuất nhỏ lẻ, theo mùa vụ. Bên cạnh đó, chủ thể chưa hiểu được hết tầm quan, cũng như giá trị thực sự tạo nên thương hiệu của OCOP, để tập trung xây dựng một chuỗi sản xuất phát triển bền vững, đem lại giá trị kinh tế cao.
Đơn cử như sản phẩm OCOP 3 sao Dầu lạc Phương Linh (xã Hà Đông, huyện Hà Trung). Để được công nhận là OCOP, chủ thể đã đầu tư hơn 300 triệu đồng để mua máy móc và mở rộng xưởng sản xuất. Tuy nhiên, sau khi được công nhận OCOP được hơn 1 năm thì bỗng dừng hoạt động, với lý do chủ thể "bận việc gia đình" không có thời gian duy trì và phát triển được.
Hay như sản phẩm OCOP 3 sao thịt lợn an toàn Xuân Hiếu của Công ty TNHH Xuân Hiếu (xã Hoàng Giang, huyện Nông Cống). Do ảnh hưởng của dịch Covid 19, cộng với thói quen mua thực phẩm ở chợ của bà con, dẫn đến sản phẩm sau khi được công nhận OCOP đã không thể cạnh tranh các sản phẩm thường.
Ông Lê Văn Hiếu, Giám đốc Công ty Xuân Hiếu cho biết: “Do thói quen tiêu dùng của bà con dẫn đến sản phẩm không thể cạnh tranh được nên công ty đã không triển khai. Bên cạnh đó, do dịch Covid 19 nên quá trình sản xuất bị gián đoạn, nên đến nay sản phẩm đã ngừng hẳn”.
Theo tìm hiểu, hiện nay một số chủ thể đã dừng sản xuất, kinh doanh sản phẩm và không có kế hoạch sản xuất lại, hoặc sau khi OCOP hết hạn đã không mặn mà trong công tác làm hồ sơ công nhận lại dẫn đến OCOP bị "rớt sao, rụng số". Bên cạnh đó, do dịch Covid-19 bùng phát, dẫn đến đứt gãy chuỗi vận chuyển, tiêu thụ khiến các sản phẩm sau khi được công nhận OCOP không có tăng trưởng, hiệu quả thấp…
Như sản phẩm OCOP Miến dong của HTX Dịch vụ Yên Lạc. Mặc dù được đánh giá là có chất lượng tốt, phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng, nhưng bình quân mỗi năm HTX chỉ cung cấp ra thị trường khoảng 10 đến 12 tấn sản phẩm. Không chỉ có vậy, thị trường tiêu thụ của sản phẩm vẫn chỉ quanh quẩn ở trong tỉnh, hoặc phần ít bán ra tỉnh ngoài thông qua những lần hội chợ, quảng bá, nông sản.
Để hỗ trợ HTX tháo gỡ những khó khăn trên, UBND xã Yên Lạc đã hỗ trợ người dân phát triển cây dong riềng quy mô lớn làm nguyên liệu cho sản xuất. Với mức hỗ trợ 2 triệu đồng/ha dong riềng, xã Yên Lạc đã phát triển được gần 20ha ở các thôn có diện tích đất đỏ bazan như Đồng Yên, Đồng Trung, Ao Mè, Ba Đồn...
Ngoài ra, HTX cũng được tham gia tập huấn về thiết kế bao bì, xây dựng nhãn mác hàng hóa, máy móc, thiết bị công nghệ; xây dựng tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm; xúc tiến thương mại, kết nối tiêu thụ sản phẩm. Nhờ đó, sản phẩm miến dong riềng Yên Lạc đã có mặt tại nhiều cửa hàng, siêu thị, cơ sở kinh doanh trên địa bàn tỉnh và tham gia kết nối, quảng bá tại nhiều chương trình xúc tiến thương mại trên cả nước.
Ông Phạm Công Bảo, Giám đốc HTX cho biết: “Sản phẩm miến dong của HTX được đánh giá tốt, phù hợp với người tiêu dùng. Tuy nhiên do nguồn nguyên liệu còn hạn chế dẫn đến việc sản xuất vẫn theo mùa vụ. Bên cạnh đó, việc tìm kiếm thị trường tiêu thụ sản phẩm đến nay còn gặp nhiều khó khăn”.
Tính cạnh tranh chưa cao
Hiện nay, chủ thể OCOP tại tỉnh Thanh Hóa chủ yếu là các HTX, doanh nghiệp, tổ hợp tác và cơ sở sản xuất nhỏ, năng lực sản xuất và khả năng tiếp cận thị trường còn hạn chế... Vấn đề sở hữu trí tuệ chưa được các chủ thể quan tâm, nhiều chủ thể chưa hiểu rõ và chưa chủ động đăng ký bảo hộ các nhãn hiệu. Ngoài ra, sản phẩm tham gia Chương trình OCOP chưa đa dạng, số sản phẩm còn trùng nhiều. Chưa khai thác tối ưu các yếu tố mang tính đặc thù và lợi thế so sánh của tỉnh về vị trí địa lý, điều kiện sản xuất, truyền thống và tập quán canh tác.
Đơn cư như OCOP nem chua, hiện nay Thanh Hóa có khoảng 10 sản phẩm được công nhận OCOP về nem, hay như sản phẩm về mật ong rừng cũng vậy. Đến nay đã có khoảng 15 sản phẩm được công nhận là OCOP về mật ong. Việc nhiều OCO cùng chủng loại dẫn đến loạn sản phẩm, đặt người tiêu dùng vào thế “khó” khi phải sự chọn lựa giữa các sản phẩm OCOP với nhau. Do đó tính cạnh tranh của sản phẩm OCOP với sản phẩm nhập khẩu và sản phẩm thông thường vẫn chưa cao.
Ngoài ra, nhiều HTX chưa chú trọng đầu tư về quảng bá sản phẩm, mẫu mã còn nghèo nàn, nhiều sản phẩm sản xuất mang tính thời vụ nên khó cạnh tranh với các sản phẩm cùng loại trên thị trường.
Ông Nguyễn Ngọc Thân, Giám đốc HTX Dược liệu Pù Luông, cho biết: “Chúng tôi có sản phẩm mật ong Pù Luông được công nhận OCOP 3 sao năm 2021. Mặc dù, sản phẩm đã được thị trường và người tiêu dùng đánh giá cao về chất lượng nhưng do điều kiện địa lý cách trở, khả năng tiếp cận thị trường của đội ngũ cán bộ quản lý HTX còn hạn chế nên phần lớn sản lượng mật ong được sản xuất ra tiêu thụ theo hình thức truyền thống, tự do trên thị trường”.
Trước tình trạng nhiều sản phẩm OCOP đang bị người tiêu dùng “lãng quên”, các ngành chức năng trong tỉnh Thanh Hóa đã tìm hướng gỡ khó để OCOP thực sự trở thành thương hiệu của vùng miền. Từng bước dẫn dắt sản phẩm đến được thị trường, được người tiêu dùng cảm nhận bằng cảm xúc thực sự.
Theo đó, Văn phòng điều phối NTM tỉnh Thanh Hóa đã phối hợp với các ngành chức năng liên quan tổ chức tập huấn bán hàng cho các chủ thể tiếp cận với cách bán hàng online thay vì những kênh bán hàng truyền thống. Hướng dẫn các chủ thể trong việc thiết kế mẫu mã, bao bì sản phẩm bắt mắt để người tiêu dùng dễ dàng nhận biết và tiếp cận.
Ông Phạm Văn Sinh, Phó Trưởng phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Nga Sơn cho biết: “Hàng năm, Văn phòng điều phối NTM tỉnh Thanh Hóa đã phối hợp với các sở, ban ngành tổ chức Hội nghị tập huấn tăng cường kỹ năng bán các sản phẩm OCOP qua phương tiện số, hướng dẫn các phương pháp bán hàng trên TikTok shop. Trong đó có các giải pháp để tiếp cận, xây dựng thương hiệu bán hàng trên nền tảng TikTok; cách tạo tài khoản TikTok; vào các đường link đăng nhập bán hàng. Qua đó, sản phẩm OCOP được tiêu thụ rộng rãi hơn”.
Đối với các chủ thể sản phẩm là HTX, những năm qua, Liên Minh HTX tỉnh Thanh Hóa đã phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức nhiều hội nghị tập huấn, đào tạo kỹ năng quảng bá sản phẩm trên sàn thương mại điện tử; đồng thời, hỗ trợ nguồn vốn ưu đãi để các HTX có điều kiện đầu tư, ứng dụng công nghệ, nâng cao chất lượng, mẫu mã sản phẩm OCOP. Thông qua các sở, ngành, đơn vị liên quan, các HTX cần chủ động tham gia các hội chợ, triển lãm, các chương trình kết nối cung cầu nhằm đẩy mạnh quảng bá, giới thiệu sản phẩm đến người tiêu dùng./.
