Mở rộng thêm bốn trường hợp Nhà nước được phép thu hồi đất từ năm 2026

Trong phiên họp sáng 11/12, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về các cơ chế đặc thù nhằm tháo gỡ vướng mắc khi triển khai Luật Đất đai, với 428/437 đại biểu tán thành. Văn bản này sẽ có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 và bổ sung thêm nhiều quy định quan trọng liên quan đến việc thu hồi đất, bồi thường và bố trí tái định cư.

Một trong những điểm mới đáng chú ý là phạm vi thu hồi đất được mở rộng. Ngoài các trường hợp đã quy định trong luật, Nhà nước sẽ được thu hồi đất phục vụ nhiệm vụ quốc phòng, an ninh khi cần xây dựng cơ sở cai nghiện ma túy do lực lượng vũ trang quản lý. Đây được coi là yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng mục tiêu bảo đảm an ninh, trật tự trong bối cảnh mới.

Song song đó, Quốc hội cũng thống nhất bổ sung ba trường hợp thu hồi đất vì mục đích phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Trong đó, các dự án tại khu thương mại tự do và trung tâm tài chính quốc tế được đưa vào diện thu hồi nhằm tạo điều kiện cho mô hình kinh tế mới.

Một cơ chế khác cho phép Nhà nước thu hồi phần diện tích còn lại của dự án khi hơn 75% số hộ dân và diện tích đất đã thỏa thuận chuyển nhượng, qua đó giúp giải quyết những dự án bị "mắc cạn" vì vướng một số ít trường hợp. Ngoài ra, quỹ đất thu hồi cũng có thể được dùng để thanh toán cho các dự án BT hoặc cho thuê tiếp nhằm bảo đảm hoạt động sản xuất, kinh doanh của các tổ chức đang sử dụng đất.

Tuy mở rộng phạm vi thu hồi, Nghị quyết vẫn nhấn mạnh yêu cầu bắt buộc về hoàn thành phương án bồi thường, hỗ trợ và tái định cư trước khi triển khai, trừ một số trường hợp đặc biệt. Với các dự án quan trọng quốc gia hay dự án đầu tư công khẩn cấp, việc thu hồi có thể tiến hành dù phương án bồi thường chưa được phê duyệt, miễn là đã công khai và không phát sinh nhu cầu tái định cư, hoặc có trên 75% người sử dụng đất đồng thuận.

Riêng các dự án tái định cư tại chỗ hoặc bố trí tái định cư theo tuyến công trình chính cũng được phép thu hồi đất trước khi hoàn tất việc bố trí nơi ở mới. Chính phủ sẽ ban hành hướng dẫn chi tiết để bảo đảm quá trình thu hồi diễn ra minh bạch và thống nhất.

Một nội dung khác được quan tâm là quy định về giá đất làm căn cứ bồi thường và tính tiền sử dụng đất tại khu tái định cư. Giá đất sẽ dựa trên bảng giá đất được điều chỉnh theo hệ số theo Nghị quyết. Nếu vị trí bồi thường chưa có trong bảng giá, cơ quan thẩm quyền sẽ sử dụng mức giá của vị trí tương đồng để xác định, đồng thời UBND cấp xã có trách nhiệm báo cáo để cấp tỉnh bổ sung vào bảng giá tại kỳ họp gần nhất. Quy trình này nhằm hạn chế tình trạng chậm trễ trong xác định giá đất, vốn là nguyên nhân kéo dài nhiều dự án thời gian qua.

Nghị quyết cũng tháo gỡ khó khăn cho hàng loạt hộ gia đình sử dụng đất ổn định. Những trường hợp có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất tạm thời được cấp từ ngày 15/10/1993 đến nay sẽ đủ điều kiện cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất theo Luật Đất đai hiện hành. Quy định này được kỳ vọng giải quyết tồn đọng kéo dài về hồ sơ pháp lý, tạo thuận lợi cho người dân trong giao dịch, chuyển nhượng hoặc thế chấp tài sản.

Với những thay đổi nêu trên, Nghị quyết vừa tạo hành lang pháp lý rõ ràng hơn cho các dự án phát triển kinh tế - xã hội, vừa bảo đảm quyền lợi của người dân thông qua các nguyên tắc bồi thường, tái định cư minh bạch, thống nhất. Đây được xem là bước chuẩn bị quan trọng để Luật Đất đai mới có thể đi vào thực tiễn một cách hiệu quả từ năm 2026.