Bà Hoàng Thị Nga (1903-1970) quê ở làng Đông Ngạc, tỉnh Hà Đông, là con gái của quan tuần phủ Hoàng Huân Trung. Sau khi đỗ tú tài phần nhất, bà sang Pháp học tú tài phần hai rồi vào học tại Viện Khoa học (Faculté des Sciences) ở Paris. Sau khi đỗ cử nhân về khoa học, bà học tiến sĩ và bảo vệ luận án tiến sĩ vào ngày 19-3-1935.
Với luận án có tên Propriétes photovoltaique des substances organiques (Tính chất quang điện của các chất hữu cơ), bà nhận được bằng tiến sĩ hạng ưu. Tạp chí Khoa học số 97, ra ngày 1.7.1935 có bài “Thật là vẻ vang cho đàn bà nước Nam: Cô Hoàng Thị Nga mới đỗ tiến sỹ về khoa học vật lý” nói về vị tiến sĩ này như sau:
“Hội đồng, sau khi nghe bài luận thuyết của cô, đồng thanh ngợi khen cô và công nhận cho cô được lấy bằng tiến sỹ vào ưu hạng. Cô còn được khen về phương diện sư phạm nữa. Công chúng đến xem kỳ thi ấy đều tâm phục cái tài khoa học của một cô gái Việt Nam. Cô Hoàng Thị Nga lấy được bằng Tiến sỹ Khoa học trước nhất ở nước Nam này, thật cô đã làm vẻ vang cho nhà, cho nước, nhất là cho phái nữ lưu, cho các trường cô từng học, cho các giáo sư đã luyện tập cho cô được thành tài, như ông Petelot, Bernard.”
Bà Hoàng Thị Nga còn là “cứng đầu, cứng cổ” dám kiện Chính phủ Pháp về tội thất tín. Ở Paris giới chức Pháp đã hứa cho bà về dạy ở trường đại học nhưng khi về nước, giới chức Đông Dương lại chỉ cho bà dạy ở trường trung học. Bà đã xin trở lại Pháp và kiện chính phủ về tội thất tín, đòi bồi thường mọi chi phí di chuyển… Bà Hoàng Thị Nga được chính quyền Pháp cử làm giáo sư Trường cao đẳng Khoa học từ 15-5-1945; và đến 15-8-1945 thì đề bạt hiệu trưởng. Sau cách mạng tháng 8, bà được chính phủ giữ lại làm Giám đốc Đại học Khoa học.
Không chỉ đến giờ tên tuổi bà Hoàng Thị Nga mới được giới trí thức đương đại nước nhà biết đến (qua đoạn hồi ký của cố GS Đào Văn Tiến). Từ cách đây nhiều năm, trên tạp chí Xây dựng Đảng, GS Hoàng Xuân Sính (chủ tịch Hội đồng quản trị Trường ĐH Thăng Long) cũng đã nhắc đến TS Hoàng Thị Nga.
GS Hoàng Xuân Sính viết: “Người phụ nữ đầu tiên đỗ Tiến sĩ tây học là bà Hoàng Thị Nga, Tiến sĩ Vật lý - một ngành học khó với phụ nữ. Bà được Toàn quyền Pháp Đờ-cu, đại diện chính quyền ở Đông Dương tiếp lúc mới từ Pháp về sau khi đỗ Tiến sĩ. Hồi đó nam giới người nào được tiếp xúc với Hoàng Thị Nga đều lấy làm vinh hạnh và cũng phải chuẩn bị trước lời ăn, tiếng nói để không hở ra những câu kém tri thức làm hổ thẹn đấng mày râu!
Ngoài một số ít ỏi phụ nữ có bằng cấp ra, ta còn có một số những nữ văn sĩ và thi sĩ được biết trong văn học. Trí thức nữ thời đó cũng chỉ có vậy, không nhiều hơn thời phong kiến là bao”. Bà đã trở lại Pháp tiếp tục làm việc nghiên cứu ở phòng thí nghiệm vật lý Sorbonne và tham gia trong nhóm phát minh sáng chế vô tuyến màu ở Pháp, nên được nước Pháp vinh danh bằng cách ghi tên bà trên Bia tưởng niệm ở Nghĩa trang Danh nhân Pháp./.
