Xuất khẩu gạo Việt Nam chững lại trước làn sóng điều chỉnh chính sách từ Philippines

Những biến động khó lường của thị trường gạo thế giới đang đặt ngành lúa gạo Việt Nam trước giai đoạn thử thách mới, khi cả sản lượng lẫn giá trị xuất khẩu đều sụt giảm mạnh. Trong đó, sự thay đổi chính sách nhập khẩu từ Philippines - thị trường tiêu thụ lớn nhất được xem là yếu tố tác động trực tiếp và sâu sắc nhất, kéo theo nhiều hệ lụy cho triển vọng xuất khẩu những tháng cuối năm và đầu năm sau.

Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, riêng trong tháng 11/2025, Việt Nam xuất khẩu khoảng 320 nghìn tấn gạo, đạt kim ngạch 169,8 triệu USD. Lũy kế 11 tháng, lượng gạo xuất khẩu đạt 7,5 triệu tấn với giá trị 3,83 tỷ USD, giảm 11,5% về khối lượng và giảm tới 27,7% về kim ngạch so với cùng kỳ năm 2024. Mức giảm sâu về giá trị cho thấy không chỉ sản lượng thu hẹp mà giá bán bình quân cũng chịu áp lực lớn.

Bức tranh ảm đạm này phản ánh xu hướng chung của thị trường gạo toàn cầu trong bối cảnh nhiều quốc gia nhập khẩu tăng cường các biện pháp bảo hộ nhằm bảo vệ sản xuất trong nước. Philippines, đối tác chiếm gần 40% lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam, tiếp tục giữ vai trò then chốt nhưng lại là thị trường sụt giảm mạnh nhất.

Dù vẫn đứng đầu về thị phần với 39,8% trong 11 tháng qua, giá trị gạo Việt Nam xuất sang Philippines đã giảm gần 35%. Trái lại, một số thị trường châu Phi như Ghana hay Bờ Biển Ngà ghi nhận mức tăng trưởng khả quan, lần lượt tăng gần 30% và gần 80%. Đặc biệt, Bangladesh nổi lên như điểm sáng khi giá trị nhập khẩu gạo từ Việt Nam tăng đột biến, gấp hơn 155 lần so với cùng kỳ, trong khi Malaysia lại chứng kiến mức giảm sâu nhất, trên 50%.

Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam, giá gạo xuất khẩu trong những ngày đầu tháng 12/2025 hầu như không biến động so với tháng trước. Gạo 5% tấm dao động quanh mức 420 - 440 USD/tấn, gạo Jasmine giữ ở mức 447 - 451 USD/tấn. Tuy nhiên, dự báo cả năm 2025, xuất khẩu gạo Việt Nam chỉ đạt khoảng 8 triệu tấn, giảm hơn 11% so với năm trước, chủ yếu do nhu cầu từ Philippines suy yếu.

Trong khi đó, thị trường gạo thế giới tiếp tục phân hóa rõ nét. Bangladesh dù có vụ mùa bội thu và dự trữ lớn vẫn ghi nhận giá gạo nội địa ở mức cao, từ 80 - 85 taka/kg. Nước này đã nhập khẩu hơn 1,4 triệu tấn gạo trong niên vụ 2024 - 2025 và bổ sung thêm nửa triệu tấn chỉ trong vài tháng, song giá vẫn neo cao do tác động từ chi phí logistics, tâm lý thị trường và yếu tố thời tiết cực đoan tại Nam Á.

Tác động mạnh mẽ nhất đối với xuất khẩu gạo Việt Nam vẫn đến từ Philippines. Việc nước này gia hạn lệnh tạm ngừng nhập khẩu đến hết ngày 31/12/2025, sau giai đoạn cấm kéo dài từ tháng 9 nhằm hỗ trợ nông dân trong mùa thu hoạch, đã khiến dòng chảy thương mại bị gián đoạn. Theo Cơ quan Thống kê Philippines, giá lúa tại ruộng đã giảm gần 28% so với cùng kỳ năm trước do lượng gạo nhập khẩu ồ ạt từ đầu năm, vượt xa kế hoạch ban đầu. Sau khi tự do hóa nhập khẩu từ năm 2019, Philippines không thể áp hạn ngạch, buộc phải dùng biện pháp hành chính để “hãm phanh” thị trường.

Tuy nhiên, việc siết nhập khẩu quá lâu lại làm suy giảm nhanh dự trữ quốc gia. Philippines dự kiến sẽ phải mở cửa trở lại từ tháng 1/2026 với khoảng 300.000 tấn gạo nhập khẩu, trước khi tiếp tục tạm dừng trong các tháng sau để ổn định giá lúa nội địa. Đi kèm với đó là cơ chế thuế nhập khẩu linh hoạt, dao động từ 15% đến 35% tùy theo biến động giá gạo thế giới, khiến môi trường kinh doanh trở nên khó đoán định hơn.

Giới chuyên gia Philippines cảnh báo nguy cơ an ninh lương thực khi nước này chỉ có “cửa sổ nhập khẩu” rất ngắn, trong bối cảnh thời tiết cực đoan và bão lớn ngày càng khó lường. Với Việt Nam, việc Philippines mở lại thị trường có thể tạo cơ hội ngắn hạn, song mức thuế mới, cạnh tranh từ Thái Lan và Ấn Độ, cùng áp lực nguồn cung từ vụ Đông Xuân và tồn kho cuối năm, được dự báo sẽ tiếp tục đè nặng lên giá gạo trong quý I/2026.