Tại “Hội nghị thúc đẩy xuất khẩu nông lâm thủy sản năm 2025” do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức vào ngày 12/8 vừa qua, các nội dung liên quan tới phát triển “siêu vùng nguyên liệu” đã được đưa ra để thảo luận.
Theo ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam, trước những thay đổi thất thường của thị trường toàn cầu, ngành lúa gạo Việt Nam cũng đã chịu những tác động không nhỏ. Các chính sách nhằm thúc đẩy vùng nguyên liệu phát thải thấp đã phần nào giải quyết những khó khăn hiện nay.
Trong năm 2025, Việt Nam dự kiến đạt khoảng 8,8 triệu tấn với giá xuất khẩu bình quân vào khoảng 500 USD/tấn, giữ vững vị trí quốc gia xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới. Gạo Việt Nam từng bước xây dựng được thương hiệu riêng và được nhiều thị trường ưa chuộng. Tuy nhiên, để duy trì đã tăng trưởng, cần tiếp tục đẩy mạnh đầu tư cho “siêu vùng nguyên liệu”.
Chủ tịch Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) Bùi Bá Bổng cho biết, ngành lúa gạo Việt Nam vẫn đang phải đối mặt với không ít khó khăn khi phát triển vùng nguyên liệu chất lượng cao.
Ngành lúa gạo Việt Nam được đánh giá cao bởi lợi thế lớn về nền tảng sản xuất lúa gạo lâu đời, cùng trình độ tiệm cận thế giới. Tuy nhiên, hầu hết các doanh nghiệp vẫn đang loay hoay với bài toán về chi phí phát triển vùng nguyên liệu.
Hiện nay, các doanh nghiệp còn sản xuất theo hướng đơn lẻ, chủ yếu là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, dẫn tới việc thiếu nguồn vốn đầu tư cho các vùng nguyên liệu chất lượng cao. Bên cạnh đó, việc thu hút vốn đầu tư vào các mô hình lúa phát thải thấp còn hạn chế do sản xuất nông nghiệp đòi hỏi chí phí lớn nhưng lại có tính rủi ro cao.
Theo ông Nguyễn Văn Đức, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Quảng Ninh, một trong những vấn đề nằm ở sự thiếu đồng bộ trong các vùng sản xuất. Tại một số địa phương, diện tích đất sản xuất bị chia cắt, dẫn tới khó khăn trong quy hoạch vùng nguyên liệu. Bên cạnh đó, những vướng mắc trong quản lý đất đai cũng dẫn tới rào cản để hình thành vùng nguyên liệu chất lượng cao.
Ngoài ra, sự phối hợp trong “liên kết 4 nhà” gồm nhà nước, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp và nhà nông dân còn chưa chặt chẽ, nhiều nơi chưa dành sự quan tâm cho việc hình thành chuỗi giá trị sản xuất bền vững. Điều này dẫn đến việc, nhiều vùng chuyên canh lúa còn gặp khó khăn trong việc áp dụng đúng quy trình kỹ thuật và ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất.
Bên cạnh đó, vai trò quản lý của chính quyền địa phương trong việc quy hoạch sản xuất còn chưa rõ ràng, dẫn đến tình trạng sản xuất tự phát, gây ra nhiều hệ lụy cho thị trường và người nông dân.
Ông Bùi Bá Bổng cho rằng, vùng sản xuất cần được gắn với nhãn hiệu “Gạo Việt xanh - Phát thải thấp”. Để làm được điều đó, phải có sự phối hợp đồng bộ giữa các bên. Đối với các doanh nghiệp, cần có sự chung tay của người nông dân thông qua hợp tác xã (HTX) và chính quyền địa phương để xây dựng vùng nguyên liệu. Khi hình thành được chuỗi giá trị bền vững, ngành lúa gạo có thể tự tin xây dựng thương hiệu xanh.
Bên cạnh đó, ông cũng đề xuất tổ chức nhiều hoạt động giao lưu, kết nối người nông dân với doanh nghiệp và các nhà khoa học, từng bước ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại vào quy trình sản xuất. Ông lấy ví dụ, Festival Lúa gạo Quốc tế năm 2023 đã tạo cơ hội cho nhiều doanh nghiệp kết kết các hợp đồng thương mại, đồng thời mở ra không gian để người nông dân học hỏi những mô hình sản xuất tiên tiến.
Theo ông Đỗ Hà Nam, tới thời điểm hiện tại, Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao đã ghi nhận nhiều kết quả tích cực, song vẫn còn có không ít thách thức đang đặt ra. Chính vì vậy, cần tăng cường nghiên cứu để có những chính sách phù hợp, giúp nhân rộng diện tích vùng nguyên liệu, đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành lúa gạo. Ông cũng kiến nghị các bộ, ngành cần sớm có giải pháp tháo gỡ, tạo điều kiện cho doanh nghiệp xuất khẩu thuận lợi hơn, từ đó mở rộng độ phủ sóng của thương hiệu gạo Việt xanh phát thải thấp.
Theo ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), trước sự biến động của thị trường lúa gạo toàn cầu hiện nay, đàm phán thương mại có ý nghĩa quan trọng để duy trì đà tăng trưởng của ngành. Hiện Bộ Công Thương đang phối hợp với Bộ Ngoại giao để xuất khẩu gạo sang các thị trường mới thông qua đàm phán và xúc tiến thương mại. Gần nhất, Cục Xuất nhập khẩu đang sang Singapore đề đàm phán về việc đưa sản phẩm gạo Việt vào thị trường này.
Nguyên Anh