Việc phát triển các tuyến đường sắt trọng điểm và dự án quan trọng quốc gia đang đặt ra yêu cầu ngày càng cao về năng lực khoa học - công nghệ, đặc biệt là khả năng tiếp nhận và làm chủ công nghệ hiện đại. Trong bối cảnh đó, Chính phủ ban hành Nghị định số 319/2025/NĐ-CP, quy định chi tiết các cơ chế, chính sách đặc thù về nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao công nghệ trong lĩnh vực đường sắt. Đây được xem là bước cụ thể hóa những chủ trương lớn đã được Quốc hội thông qua, đồng thời tạo khung pháp lý đồng bộ để các dự án đường sắt triển khai hiệu quả, minh bạch và bền vững.
Nghị định 319/2025/NĐ-CP tập trung làm rõ nội dung, trình tự, thủ tục và thẩm quyền trong việc tổ chức thực hiện chuyển giao công nghệ đối với các công trình trọng điểm. Thay vì chỉ dừng ở định hướng, văn bản này đi sâu xác lập các tiêu chí cụ thể, qua đó bảo đảm việc lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam tham gia nhận chuyển giao công nghệ được thực hiện trên cơ sở năng lực thực chất, phù hợp với yêu cầu từng dự án. Mục tiêu xuyên suốt là giúp doanh nghiệp trong nước từng bước tiếp cận, hấp thụ và làm chủ công nghệ, giảm phụ thuộc vào đối tác nước ngoài trong dài hạn.
Một điểm đáng chú ý là Nghị định đặt ra hệ thống tiêu chí khá toàn diện, bao quát từ tư cách pháp lý đến năng lực vật chất, tài chính và nhân lực. Theo đó, tổ chức, doanh nghiệp phải được thành lập hợp pháp theo quy định của pháp luật Việt Nam, có chức năng, nhiệm vụ hoặc ngành nghề kinh doanh phù hợp với lĩnh vực công nghệ dự kiến tiếp nhận. Đây là điều kiện nền tảng nhằm bảo đảm sự tương thích giữa chủ thể tiếp nhận và nội dung công nghệ được chuyển giao.
Song song với yếu tố pháp lý, năng lực cơ sở vật chất và tài chính được coi là “bài kiểm tra” quan trọng. Các đơn vị tham gia phải có hoặc chứng minh khả năng đáp ứng yêu cầu về nhà xưởng, hạ tầng kỹ thuật để tiếp nhận, lắp đặt và vận hành dây chuyền công nghệ. Đồng thời, nguồn lực tài chính hoặc khả năng huy động vốn phải đủ để thực hiện thanh toán, quyết toán chi phí chuyển giao theo dự toán đã được phê duyệt. Quy định này nhằm hạn chế rủi ro phát sinh trong quá trình triển khai, tránh tình trạng thiếu vốn làm gián đoạn tiến độ dự án.
Ở chiều ngược lại, Nghị định cũng quy định rõ các điều kiện loại trừ nhằm bảo đảm kỷ cương pháp lý. Những tổ chức, doanh nghiệp đang trong quá trình giải thể, bị thu hồi giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh hoặc mất khả năng thanh toán theo quy định của pháp luật về phá sản sẽ không được xem xét. Đồng thời, giá trị chuyển giao công nghệ phải nằm trong phạm vi dự toán đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt, qua đó kiểm soát chặt chẽ chi phí và tránh phát sinh vượt mức cho phép.
Không chỉ dừng ở việc xác lập tiêu chí, Nghị định 319/2025/NĐ-CP còn quy định chi tiết trình tự, thủ tục và thẩm quyền lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp nhận chuyển giao công nghệ, qua đó bảo đảm tính công khai, minh bạch trong toàn bộ quá trình. Theo đó, chủ đầu tư dự án đường sắt có trách nhiệm xác định yêu cầu cụ thể đối với từng tiêu chí, phù hợp với loại công nghệ, tính chất và quy mô dự án. Các yêu cầu này được gửi đến Bộ Xây dựng đối với dự án đường sắt quốc gia, hoặc UBND cấp tỉnh đối với dự án đường sắt địa phương.
Trên cơ sở đề xuất của chủ đầu tư, cơ quan có thẩm quyền sẽ tổ chức thông báo công khai việc lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp trên Cổng thông tin điện tử và các phương tiện thông tin đại chúng theo quy định. Đây là bước quan trọng nhằm bảo đảm các đơn vị có năng lực được tiếp cận thông tin đầy đủ, bình đẳng, tránh tình trạng “đóng khung” cơ hội trong phạm vi hẹp.
Các tổ chức, doanh nghiệp có nhu cầu tham gia sẽ nộp một bộ hồ sơ đăng ký theo hình thức trực tiếp, qua bưu chính hoặc thông qua môi trường điện tử. Trường hợp hồ sơ chưa đáp ứng yêu cầu, trong vòng ba ngày làm việc kể từ khi tiếp nhận, cơ quan có thẩm quyền phải thông báo bằng văn bản để đơn vị tham gia sửa đổi, bổ sung. Thời hạn hoàn thiện hồ sơ được giới hạn tối đa bảy ngày làm việc, bảo đảm tiến độ chung. Nếu hồ sơ bổ sung vẫn không đạt yêu cầu, việc thông báo không đủ điều kiện xem xét cũng được thực hiện bằng văn bản trong thời gian ngắn, rõ ràng và minh bạch.
Một khâu quan trọng khác là việc thành lập Hội đồng tư vấn. Trong thời hạn không quá 30 ngày kể từ khi nhận đủ hồ sơ hợp lệ, Bộ Xây dựng hoặc UBND cấp tỉnh sẽ quyết định thành lập Hội đồng để đánh giá năng lực các tổ chức, doanh nghiệp theo tiêu chí đã công bố. Hội đồng có trách nhiệm hoàn thành việc đánh giá trong vòng 20 ngày kể từ ngày được thành lập. Trên cơ sở kết quả này, trong vòng 15 ngày tiếp theo, cơ quan có thẩm quyền sẽ ra quyết định lựa chọn đơn vị được giao nhiệm vụ hoặc đặt hàng nhận chuyển giao công nghệ.
Trần Huyền