Mỗi ngày, cả nước phát sinh gần 70 nghìn tấn chất thải rắn sinh hoạt, trong đó Hà Nội khoảng 7.300 tấn và TP.HCM gần 14.000 tấn, chiếm hơn 23% tổng lượng rác thải toàn quốc. Khối lượng khổng lồ này đang tạo áp lực ngày càng lớn đối với hệ thống thu gom, phân loại và xử lý, đặc biệt tại những đô thị đông dân.
Tại buổi họp báo thường kỳ, đại diện Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, tính đến ngày 30/6, tổng lượng chất thải rắn sinh hoạt trên cả nước đạt khoảng 69.400 tấn/ngày, trong đó 91% đã được xử lý. Tuy nhiên, công tác phân loại rác mới dừng ở quy mô thí điểm tại một số địa phương, chưa tạo được bước chuyển biến đồng bộ.
Ở khu vực nông thôn, nhiều hộ gia đình vẫn tự xử lý theo phương thức truyền thống như chôn lấp, đốt thủ công hoặc tận dụng làm thức ăn chăn nuôi. Một số địa phương đã thí điểm thu phí theo khối lượng hoặc thể tích rác, nhưng do thiếu hạ tầng đồng bộ và còn nhiều hạn chế, hiệu quả chưa cao.
Tại đô thị, việc thiếu cơ sở hạ tầng kỹ thuật phục vụ phân loại, vận chuyển và xử lý rác sau phân loại khiến quy trình này gặp nhiều trở ngại. Nguồn lực xã hội hóa còn hạn chế, trong khi nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả chi phí xử lý” chưa được áp dụng triệt để, dẫn đến tình trạng các doanh nghiệp tư nhân chưa thực sự mặn mà đầu tư. Công tác tuyên truyền cũng chưa đủ mạnh để thay đổi thói quen và hình thành ý thức phân loại rác tại nguồn trong cộng đồng.
Cùng với đó, ngành môi trường đẩy mạnh các giải pháp giảm chôn lấp, tăng tái chế, hạn chế rác thải nhựa dùng một lần. Hàng loạt khu liên hợp xử lý quy mô lớn đã được hình thành tại Hà Nội, TP.HCM và nhiều địa phương. Tính riêng năm 2024, cả nước có 7 nhà máy đốt rác phát điện đi vào vận hành; tỷ lệ thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt đô thị đạt 97,26%, trong khi tỷ lệ chôn lấp giảm xuống 64%.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường đặt mục tiêu đến năm 2030, ít nhất 95% chất thải đô thị được xử lý đạt chuẩn, tỷ lệ chôn lấp giảm xuống dưới 50% và từng bước kiểm soát ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn.
Trước áp lực gia tăng từ khối lượng rác thải, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết sẽ rà soát các bất cập trong Luật Bảo vệ môi trường và các nghị định liên quan để đề xuất sửa đổi, bổ sung. Cùng với đó, Bộ sẽ ban hành quy chuẩn quốc gia về bãi chôn lấp, cũng như hướng dẫn chi tiết cho các dự án xử lý rác theo hình thức đối tác công tư.
Các địa phương được yêu cầu nhanh chóng xây dựng quy trình kỹ thuật, định mức kinh tế và cơ chế tính giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý rác theo khối lượng hoặc thể tích. Việc này nhằm tạo hành lang pháp lý đồng bộ, bảo đảm tính đúng, tính đủ chi phí để duy trì hoạt động của toàn bộ hệ thống.
Hà Nội là một trong những địa phương tiên phong khi ban hành quy trình kỹ thuật và định mức kinh tế - kỹ thuật cho công tác thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, đồng thời công bố dự thảo điều chỉnh mức giá dịch vụ. Theo phương án, từ năm 2025, phí thu gom rác tại các phường sẽ tăng lên 21.000 đồng/người/tháng, và đến năm 2026 đạt 43.000 đồng. Tại khu vực xã, mức thu lần lượt là 10.000 đồng và 23.000 đồng/người/tháng. Đối với các tổ chức, doanh nghiệp và khu dịch vụ tập trung, mức giá dự kiến là 1.175 đồng/kg, tính theo khối lượng thực tế.
Thành phố khẳng định, nguyên tắc “người thải bao nhiêu, trả bấy nhiêu” là cơ sở để bảo đảm nguồn lực cho chuỗi hoạt động từ thu gom, vận chuyển đến xử lý. Nếu đề xuất được áp dụng, mức phí mới có thể cao gấp nhiều lần hiện nay, nhưng sẽ phản ánh đúng chi phí thực và khuyến khích người dân hạn chế phát sinh rác.
Việc ban hành đồng bộ các định mức kinh tế - kỹ thuật và cơ chế giá sẽ là cơ sở quan trọng để tổ chức lại hệ thống xử lý chất thải rắn sinh hoạt theo hướng bền vững. Đây cũng là điều kiện để huy động thêm nguồn lực xã hội hóa, đồng thời từng bước thay đổi nhận thức, hình thành thói quen phân loại rác tại nguồn trong cộng đồng.
Trần Huyền