Trong nhiều ngày qua, TP.Hồ Chí Minh dường như chìm trong lớp sương mù dày đặc. Không ít người dân tưởng đó là sương sớm, nhưng kết quả quan trắc cho thấy đó là “màn khói bụi” - dấu hiệu cho thấy chất lượng không khí của đô thị hơn 14 triệu dân này đang ở mức báo động.
Số liệu từ ứng dụng Air Visual (thuộc Tổ chức IQAir, Thụy Sỹ) ghi nhận vào sáng 11/10/2025, nồng độ bụi mịn PM2.5 tại nhiều khu vực trong thành phố đạt tới 75 µg/m3, cao gấp 15 lần ngưỡng khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) là 5 µg/m3. Các điểm đo chuyển sang màu đỏ, đồng nghĩa với mức độ “không tốt cho sức khỏe”.
Thành phố hiện có khoảng 1,4 triệu ô tô và gần 10 triệu phương tiện giao thông cá nhân, bao gồm 7,6 triệu xe máy và khoảng 2 triệu phương tiện từ các địa phương khác di chuyển vào mỗi ngày. Mật độ phương tiện khổng lồ này khiến TP.HCM thường xuyên rơi vào tình trạng kẹt xe, khói bụi dày đặc và ô nhiễm không khí gia tăng.
Theo Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA), ngành giao thông vận tải là “thủ phạm” lớn nhất trong phát thải khí nhà kính toàn cầu, chiếm 29% tổng lượng phát thải. Ở Việt Nam, giao thông đường bộ chiếm khoảng 18% lượng phát thải khí nhà kính, và riêng tại TP.HCM, con số này còn đáng lo ngại hơn khi mỗi năm ngành này thải ra hơn 13 triệu tấn CO2- đứng thứ hai sau công nghiệp. Ước tính tổng lượng phát thải khí nhà kính của thành phố lên tới hơn 60 triệu tấn CO2 mỗi năm, chiếm gần 23% tổng phát thải cả nước.
Trong bối cảnh Việt Nam cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050 theo Thỏa thuận COP26, TP.HCM- trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước đang phải đối mặt với sức ép kép: vừa phải duy trì đà phát triển, vừa xử lý bài toán ô nhiễm không khí và phát thải nhà kính đang ngày càng nghiêm trọng.
Để giải quyết tình trạng ô nhiễm không khí đang ở mức báo động, TP.HCM đang bước vào giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ với chiến lược giao thông xanh. Thực hiện Quyết định 876/QĐ-TTg ngày 22/7/2022 của Thủ tướng Chính phủ, ngành giao thông vận tải được giao lộ trình giảm phát thải khí carbon và khí metan, hướng tới năng lượng xanh từ nay đến năm 2050.
Theo kế hoạch, đến năm 2025, toàn bộ xe buýt mới đầu tư hoặc thay thế sẽ sử dụng điện hoặc năng lượng sạch. Đến năm 2030, ít nhất 50% phương tiện giao thông công cộng chuyển sang sử dụng năng lượng xanh, và đến năm 2050, 100% xe buýt, taxi hoạt động bằng điện, thực hiện đúng cam kết Net Zero.
Mục tiêu đến năm 2030, TP.HCM cắt giảm 90% lượng chất ô nhiễm không khí phát sinh thêm từ lĩnh vực giao thông. Đây không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà còn là cam kết sống còn với chất lượng môi trường đô thị.
Song song đó, các chuyên gia cho rằng, để quá trình “xanh hóa” giao thông diễn ra nhanh hơn, Thành phố cần mở rộng mạnh mẽ hệ thống giao thông công cộng, đặc biệt là metro, xe buýt nhanh (BRT) và các tuyến buýt điện phủ khắp khu dân cư. Khi 6 tuyến metro dài 183 km hoàn thành vào năm 2035 và mở rộng lên 510 km vào năm 2060, đây sẽ trở thành “xương sống” của mạng lưới di chuyển bền vững, giảm tải đáng kể cho giao thông cá nhân.
Bên cạnh phát triển hạ tầng, các chính sách hỗ trợ người dân cũng là yếu tố then chốt. Nhiều chuyên gia đề xuất thành phố miễn hoặc giảm thuế, lệ phí trước bạ cho xe điện, triển khai chương trình đổi xe máy cũ lấy xe máy điện với mức trợ giá hấp dẫn, đặc biệt cho nhóm tài xế công nghệ, những người có tần suất di chuyển cao.
Ngoài ra, việc khuyến khích học sinh, sinh viên, nhân viên các cơ quan và doanh nghiệp sử dụng phương tiện công cộng hoặc xe đạp cũng góp phần giảm đáng kể lượng khí thải đô thị. Mỗi cá nhân là một “mắt xích” quan trọng trong chuỗi chuyển đổi xanh.
Nếu không có các biện pháp mạnh mẽ và đồng bộ, giới chuyên gia cảnh báo, mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính để đạt Net Zero vào năm 2050 của TP.Hồ Chí Minh sẽ rất khó trở thành hiện thực. Chuyển đổi giao thông xanh, vì thế, không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là nhiệm vụ sống còn, để thành phố này thực sự trở thành một đô thị đáng sống - nơi phát triển kinh tế đi đôi với bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.
Trần Huyền