Phát triển công nghiệp văn hóa bền vững từ chuyển đổi xanh ngành Du lịch - Bài 2: Nhận diện thách thức chuyển đổi xanh ngành Du lịch

Thách thức đầu tiên và lớn nhất chính là việc cân bằng giữa bảo tồn giá trị văn hóa, lịch sử và áp lực phát triển du lịch. Nhiều di tích, công trình kiến trúc cổ đã trải qua hàng trăm năm lịch sử, vốn dĩ rất nhạy cảm với tác động của con người có thể gây ra những hệ lụy khôn lường. Lượng khách ra vào thường xuyên sẽ tăng nguy cơ xảy ra tình trạng chạm khắc, sờ mó lên hiện vật, thậm chí là hành vi thiếu ý thức của du khách có thể làm hư hại các di tích. 

Đơn cử như vụ việc vào tháng 5/2025 vừa qua, bảo vật quốc gia ngai vàng triều Nguyễn bị hư hại đã làm dư luận cả nước dậy sóng. Chiếc ngai vốn là hiện vật mang giá trị nghệ thuật cao và là biểu tượng tối thượng của quyền lực hoàng gia suốt 143 năm tồn tại của triều Nguyễn, được công nhận là bảo vật quốc gia từ năm 2015. Hiện vật vô giá này đã bị một du khách vi phạm quy định, trèo qua rào chắn tại điện Thái Hòa, ngồi lên ngai và làm gãy nó thành nhiều mảnh trước sự chứng kiến của nhiều người.

Theo đại diện Cục Di sản văn hóa, vụ việc không chỉ là lời cảnh tỉnh về công tác bảo vệ hiện vật tại nhiều địa phương mà còn cho thấy thực trạng thiếu hụt ngân sách đầu tư cho việc bảo quản bảo vật quốc gia, thiếu các thiết bị cảnh báo phòng chống trộm hay cảnh báo nguy cơ rủi ro... 

Bên cạnh đó, nhiều điểm tham quan văn hóa truyền thống, đặc biệt là các làng nghề hay di tích nằm ở vùng nông thôn, thường có hạ tầng du lịch chưa đồng bộ và kém phát triển. Điều này gây trở ngại lớn cho việc triển khai du lịch xanh. 

Tại các làng nghề truyền thống, tình trạng ô nhiễm nước thải, rác thải công nghiệp vẫn còn nghiêm trọng. Đây không chỉ là vấn đề của làng nghề mà còn của nhiều điểm di tích khác, nơi rác thải sinh hoạt của du khách và cơ sở dịch vụ chưa được thu gom, phân loại và xử lý đúng cách.

Không chỉ vậy, một số làng nghề vẫn còn giữ cách sản xuất truyền thống, phát triển tự phát, xen kẽ trong các khu dân cư đông đúc, thiếu quy hoạch bài bản cùng cơ sở hạ tầng kém, hệ thống xử lý rác thải không đầy đủ đã biến những nơi này thành điểm nóng về ô nhiễm.

Tháng 3/2025, công an tỉnh Bắc Ninh đã bắt quả tang các cụm công nghiệp tại làng nghề gò đúc đồng Đại Bái (huyện Gia Bình) xả chất thải trực tiếp ra môi trường, gây ô nhiễm nghiêm trọng trên địa bàn. Đây chỉ là một trong số nhiều trường hợp các làng nghề có quy trình xử lý chất thải không đạt yêu cầu trong quá trình sản xuất.

Các địa điểm tham quan gắn với thiên nhiên cũng được đánh giá là nơi chứa đựng nhiều giá trị về lịch sử, văn hóa và con người Việt Nam, song biến đổi khí hậu đang đặt ra những thách thức lớn với quá trình bảo tồn và giữ gìn. 

Việt Nam là quốc gia có nhiều lợi thế về tự nhiên, với đường bờ biển dài, đa dạng địa hình cùng khí hậu nhiệt đới ẩm và hệ sinh thái phong phú. Tuy nhiên, do tình hình thời tiết thất thường, nhiều vùng du lịch, nhất là du lịch biển, đang đối mặt với nhiều khó khăn.  

Theo TS. Đoàn Mạnh Cương, giảng viên Khoa Du lịch Trường Đại học Nguyễn Tất Thành, biến đổi khí hậu đang gây ra những thách thức không nhỏ đối với phát triển du lịch xanh tại Việt Nam. Là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu, nước ta thường xuyên phải đối mặt với nhiều loại hình thiên tai. 

Trong khi đó, khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu của ngành du lịch Việt Nam vẫn còn hạn chế. Một báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, mực nước biển ở Việt Nam đã tăng trung bình 3,5 mm mỗi năm trong 10 năm qua, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các vùng ven biển như Phú Quốc, Cần Giờ và Hội An. Thực trạng này không chỉ làm tổn hại đến tiềm năng du lịch mà còn đe dọa sinh kế của hàng triệu người dân sống dựa vào các hoạt động kinh tế ven biển.

Hiện nay, nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng nhiều mô hình nhằm đảm bảo hoạt động du lịch. TS. Đoàn Mạnh Cương lấy ví dụ, tại Hà Lan, một hệ thống đê chắn sóng và các khu du lịch nổi đã được xây dựng để đối phó với nước biển dâng. Trong khi ở Việt Nam, việc đối phó với thiên tai vẫn chủ yếu theo phương thức thụ động thông qua cứu trợ và khắc phục hậu quả. 

Theo ông Lương Thành Nam, Chủ tịch HĐQT kiêm CEO của VietSolutions, đối với các doanh nghiệp, thách thức lớn nhất đến từ vấn đề về tài chính để đầu tư vào các giải pháp “xanh”.

Đối với các doanh nghiệp du lịch, để chuyển đổi xanh luôn đi kèm với bài toán về chi phí đầu tư. Để xây dựng các khu dịch vụ, nghỉ dưỡng sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường, doanh nghiệp cần một khoản đầu tư ban đầu cao.

Theo TS. Phạm Lê Thảo, Phó trưởng Phòng Quản lý lữ hành (Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam), hầu hết doanh nghiệp vẫn đang “loay hoay” chuyển đổi xanh vì Việt Nam đang thiếu hướng dẫn từ cơ quan quản lý. Nhiều doanh nghiệp không biết chính xác các tiêu chuẩn, quy trình hay các chính sách hỗ trợ liên quan đến chuyển đổi xanh, dẫn đến việc gặp khó khăn trong việc xây dựng kế hoạch hành động phù hợp. Điều này gây ra sự chậm trễ trong quá trình chuyển đổi và làm giảm khả năng cạnh tranh của ngành du lịch Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Mặc dù Chính phủ đã ban hành Quyết định số 382/QĐ-TTg về “Quy hoạch hệ thống du lịch thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045”, trong đó có đề cập đến việc hỗ trợ xây dựng các dự án phát triển tài nguyên và bảo vệ môi trường du lịch, nhưng các nội dung cụ thể về cơ chế, chính sách để “xanh hóa” ngành du lịch vẫn chưa rõ ràng.

Chính vì vậy, bà Thảo cho rằng cần xây dựng bộ tiêu chí tăng trưởng xanh chung, mang tính quốc gia, từ đó mới xác định được thế nào là xanh với môi trường, với hạ tầng, với sản phẩm du lịch để áp dụng thống nhất.

Ngoài ra, việc cân bằng giữa mục tiêu phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường vẫn còn là một bài toán khó. Trong nhiều trường hợp, các dự án du lịch vì chạy theo lợi ích kinh tế ngắn hạn đã xâm hại nghiêm trọng đến tài nguyên và môi trường. Từ việc xây dựng công trình trên đất rừng, lấn biển, xả thải ra sông suối, đến việc khai thác quá mức các danh thắng. Những lựa chọn như vậy dù mang lại lợi ích tạm thời, nhưng gây hậu quả dài hạn và khó phục hồi.

Nhiều du khách chưa quan tâm đến việc lựa chọn các dịch vụ xanh, chưa hình thành thói quen du lịch có trách nhiệm, hoặc chưa hiểu rõ ý nghĩa của việc bảo vệ thiên nhiên trong quá trình tham quan. Trong khi đó, người dân địa phương cũng chưa nhận thức được vai trò quan trọng của mình trong việc bảo vệ môi trường. Không chỉ là giữ gìn cảnh quan, điều này còn thể hiện trách nhiệm của mỗi người với nơi mình đang sinh sống. 

Để công nghiệp văn hóa thực sự trở thành động lực thúc đẩy du lịch xanh, việc giải quyết triệt để vấn đề ô nhiễm môi trường là một nhiệm vụ cấp bách, Việt Nam cần có một lộ trình rõ ràng, đòi hỏi sự nỗ lực và những giải pháp đồng bộ, chặt chẽ giữa các bên.

(Còn tiếp…)