Giai đoạn 2023–2024 từng được xem là “thời hoàng kim” của xuất khẩu gạo Việt Nam. Khi Ấn Độ hạn chế xuất khẩu, giá gạo thế giới tăng vọt, giúp Việt Nam đạt sản lượng xuất khẩu kỷ lục 9 triệu tấn trong năm 2023. Nhưng từ tháng 9/2024, sau khi New Delhi dỡ bỏ lệnh cấm, thị trường nhanh chóng đảo chiều: nguồn cung toàn cầu tăng mạnh, kéo giá gạo rơi tự do.

Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), giá gạo 5% tấm của Việt Nam chỉ còn 368 USD/tấn, giảm 35% so với cùng kỳ năm trước – mức thấp nhất kể từ năm 2014. Gạo Thái Lan cũng giảm còn 333 USD/tấn, thấp nhất trong vòng 17 năm (từ tháng 10/2007).

Tình hình giảm giá đã khiến các doanh nghiệp xuất khẩu gạo trong nước rơi vào thế khó. Đại diện Công ty Angimex cho biết lượng đơn hàng sụt khoảng 30%. Tại Đồng Tháp, một doanh nghiệp khác cho hay đơn hàng quý IV đi Philippines – thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam – đã giảm gần 35% và nhiều khách hàng tạm ngưng mua.

Giới chuyên môn cho rằng nguyên nhân xuất phát từ tình trạng dư cung toàn cầu. Báo cáo của Hội đồng Ngũ cốc Quốc tế (IGC) dự báo sản lượng gạo niên vụ 2025–2026 sẽ đạt kỷ lục 727 triệu tấn. Ấn Độ, quốc gia chiếm gần 40% xuất khẩu gạo thế giới, dự kiến thu hoạch 145 triệu tấn – mức cao chưa từng có. Tính đến ngày 1/9, nước này cũng đang nắm giữ 48,2 triệu tấn gạo trong kho, con số cao nhất lịch sử, tạo áp lực giảm giá mạnh trên thị trường quốc tế.

Sức ép từ thị trường thế giới nhanh chóng lan tới Việt Nam. Giá gạo nguyên liệu và thành phẩm trong nước giảm 15–20% so với năm ngoái. Ở An Giang, gạo IR 504 hiện chỉ còn 7.700–8.000 đồng/kg, thấp hơn 2.500–2.800 đồng so với cùng kỳ. Nếp phổ thông cũng rớt hơn một nửa, chỉ còn 9.000–10.000 đồng/kg.

Trái với đà giảm mạnh ở đầu nguồn, giá bán lẻ tại các chợ, đại lý và siêu thị ở Hà Nội vẫn giữ nguyên suốt hơn một năm qua. Gạo thơm Jasmine, Hương Lài dao động 18.000–22.000 đồng/kg; gạo ST25 hữu cơ vẫn duy trì 50.000–60.000 đồng/kg.

Các nhà phân phối cho biết sự chênh lệch không phải do đầu cơ mà do độ trễ trong chuỗi cung ứng và chi phí vận hành tăng cao. Phần lớn đại lý, đầu mối vẫn đang giao hàng theo hợp đồng cũ – ký khi giá nguyên liệu còn cao nên chưa thể điều chỉnh giá. Gạo đóng gói tồn kho cũng phải bán theo giá trước đây.

Chi phí vận chuyển, lưu kho và logistics đã tăng 10–15% so với năm 2023, khiến các cửa hàng nhỏ gần như không còn lợi nhuận nếu hạ giá. Trong khi đó, các hệ thống siêu thị lớn ký hợp đồng cung ứng dài hạn từ 6 tháng đến 1 năm, nên việc giảm giá ngay là rất khó.

Một số doanh nghiệp bán lẻ cho rằng, giữ giá giúp ổn định dòng tiền và tâm lý người tiêu dùng, tránh tình trạng “giảm rồi lại tăng” khi chu kỳ giá mới đến.

Theo dự báo, những tháng cuối năm, nhu cầu tiêu dùng sẽ tăng do mùa lễ hội và Tết Nguyên đán cận kề. Yếu tố mùa vụ này khiến giá bán lẻ gạo khó có khả năng giảm sâu dù giá nguyên liệu và xuất khẩu đã hạ mạnh. Khi hàng hóa quay vòng nhanh hơn, các cửa hàng càng ít động lực điều chỉnh giảm giá, khiến thị trường gạo bán lẻ nhiều khả năng vẫn “neo đỉnh” trong thời gian tới.