Sau hơn ba năm triển khai Chương trình phát triển du lịch nông thôn gắn với xây dựng Nông thôn mới, du lịch nông nghiệp, nông thôn ở Việt Nam đã có bước chuyển mình rõ rệt. Theo báo cáo từ các địa phương, đến nay cả nước đã có hơn 600 mô hình du lịch nông nghiệp, nông thôn đang hoạt động, tăng 1,64 lần so với năm 2021.
Các mô hình tập trung nhiều tại miền núi phía Bắc và đồng bằng sông Cửu Long, nơi giàu tiềm năng văn hóa, sinh thái và trải nghiệm nông nghiệp. Hiện có gần 400 điểm du lịch nông thôn được UBND cấp tỉnh công nhận theo Luật Du lịch, trong đó 11,3% là điểm du lịch nông nghiệp, làng nghề, 21,2% là du lịch cộng đồng, 21,7% là du lịch sinh thái, còn lại là các điểm di tích, tham quan, lưu trú và dịch vụ thương mại.
Không chỉ tăng về số lượng, chất lượng du lịch nông thôn cũng được nâng cao. Nhiều mô hình đã được chuẩn hóa theo Bộ tiêu chí OCOP, với hơn 200 sản phẩm OCOP về dịch vụ du lịch cộng đồng và điểm du lịch được công nhận từ 3 sao trở lên, tăng 5,5 lần so với năm 2021. Trong số đó, nổi bật là hai sản phẩm đạt OCOP 5 sao, tạo dấu ấn quan trọng về chất lượng và sự chuyên nghiệp trong lĩnh vực này.
Các mô hình du lịch nông thôn đã đóng góp thiết thực vào việc tăng thu nhập, tạo sinh kế và giữ chân lao động nông thôn. Tại những mô hình thành công ở Tuyên Quang, Phú Thọ, Lâm Đồng hay Đồng Tháp, thu nhập bình quân của người dân tham gia tăng từ 25% đến 40%, nhờ khai thác các dịch vụ lưu trú, ẩm thực, hướng dẫn tham quan và bán các sản phẩm lưu niệm gắn với nông sản địa phương.
Không chỉ mang lại lợi ích kinh tế trực tiếp, nhiều địa phương như Lào Cai, Ninh Bình, Lâm Đồng, Đồng Tháp và An Giang đã hình thành chuỗi liên kết du lịch – nông nghiệp – OCOP – văn hóa, tạo ra giá trị kinh tế tổng hợp. Các chuỗi liên kết này giúp gắn sản xuất với tiêu dùng tại chỗ, nâng cao giá trị nông sản và đồng thời tạo ra những trải nghiệm phong phú cho du khách.
Phát triển du lịch nông thôn còn tác động tích cực đến ý thức bảo vệ môi trường và xây dựng cảnh quan văn minh, sạch đẹp. Nhiều địa phương chú trọng bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, từ khôi phục lễ hội, khai thác ẩm thực và trang phục truyền thống đến nghệ thuật dân gian. Nhờ vậy, nhiều vùng nông thôn không chỉ sinh động về văn hóa mà còn được cải thiện về môi trường sống, trở thành những “miền quê đáng sống” cho người dân và hấp dẫn du khách.
Ở miền núi phía Bắc, du lịch cộng đồng phát triển gắn với văn hóa dân tộc thiểu số và nông nghiệp sinh thái. Thôn Nậm Hồng, Tuyên Quang, nổi bật với homestay người Dao Đỏ, nơi du khách có thể trải nghiệm canh tác chè shan tuyết và ruộng bậc thang. Hello Mù Cang Chải, Lào Cai, thu hút du khách với mùa vàng lúa nếp Tan, một sản phẩm OCOP đặc trưng. Bản làng Thái Hải, Thái Nguyên, khai thác văn hóa dân tộc Tày, kết hợp sản phẩm trà và dịch vụ nghỉ dưỡng sinh thái, mang đến trải nghiệm trọn vẹn về đời sống văn hóa vùng cao.
Tại đồng bằng sông Hồng, các mô hình du lịch sinh thái, làng nghề và di sản được kết hợp với trải nghiệm học đường và nông nghiệp công nghệ cao. Vùng nhãn lồng Hưng Yên trở thành điểm đến lý tưởng cho du khách muốn tham gia trải nghiệm làm nông, làm bánh và chế biến các sản phẩm OCOP địa phương. Tràng An, Ninh Bình, mang đến trải nghiệm trồng lúa nước, chèo thuyền trên sông, lưu trú homestay và khám phá giá trị di sản thiên nhiên, văn hóa, tạo điều kiện vừa học hỏi vừa giải trí.
Ở miền Trung và Tây Nguyên, du lịch cộng đồng và làng nghề phát triển mạnh, đan xen với du lịch sinh thái nông nghiệp gắn bản sắc dân tộc và cảnh quan thiên nhiên. Du khách có thể khám phá làng rau Trà Quế, làng gốm Thanh Hà hay làng hến Cẩm Nam ở Đà Nẵng, kết hợp trải nghiệm nông nghiệp, nghề truyền thống và thưởng thức ẩm thực đặc trưng. Làng Kon Kơ Tu, Quảng Ngãi, khai thác nhà rông, cồng chiêng và ẩm thực Ba Na, mang đến trải nghiệm văn hóa sống động. Tại Cư Kuin, Đắk Lắk, du khách được tham quan vườn cà phê hữu cơ, trải nghiệm chế biến cà phê và tìm hiểu văn hóa Ê Đê, tạo thành điểm đến hấp dẫn cho những ai muốn hòa mình vào đời sống bản địa.
Trong khi đó, tại Đông Nam Bộ và đồng bằng sông Cửu Long, du lịch nông thôn tập trung vào trải nghiệm sinh thái, vườn cây ăn trái, làng nghề và ẩm thực địa phương. Bù Đăng và Phú Riềng, Đồng Nai, nổi bật với vườn cây ăn trái gắn với cây điều và sầu riêng. Xuyên Mộc và Long Điền, TP.HCM, phát triển du lịch nông nghiệp ven biển kết hợp nghỉ dưỡng, làng nghề nước mắm và rau hữu cơ. Du lịch sinh thái rừng ngập mặn tại U Minh Hạ mang đến trải nghiệm miền sông nước độc đáo, gần gũi với thiên nhiên và văn hóa địa phương.
Những kết quả này cho thấy du lịch nông thôn đang trở thành hướng đi chiến lược trong xây dựng Nông thôn mới, vừa nâng cao thu nhập cho người dân, vừa bảo tồn văn hóa và bản sắc địa phương. Để phát triển bền vững, cần tiếp tục chuẩn hóa sản phẩm, đầu tư hạ tầng và tăng cường quảng bá, biến du lịch nông thôn thành nguồn lực kinh tế xanh và hấp dẫn, góp phần đưa các vùng quê Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn trong nước và quốc tế.